مادری که در جنگ خانه خود را رها نکرد/ مقاومت تا شهادت فرزندان

تئاتر آنلاین-گروه هنر-فریبرز دارایی؛ ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۳ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.

شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.

از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم که این گزارش‌ها در سال ۱۴۰۱ هم ادامه می‌یابند.

در چهل و سومین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» سراغ نمایش «بلوط‌های تلخ» به نویسندگی و کارگردانی شهرام کرمی رفته‌ایم.

در عرصه تئاتر ایران هنرمندان متعددی هستند که دغدغه نگارش و تولید آثار نمایشی با موضوع جنگ، دفاع مقدس و مقاومت دارند. شهرام کرمی که اهل اسلام‌آباد استان کرمانشاه است و در نوجوانی و جوانی جنگ تحمیلی را تجربه کرده است، یکی از نمایشنامه نویسان و کارگردان‌های تئاتر ایران است که در اکثر آثار خود به موضوع جنگ و دفاع مقدس پرداخته است.

وی در دوران فعالیت خود در عرصه حرفه‌ای تئاتر نمایشنامه‌های متعددی نظیر «پوکه‌های برنجی»، «در بیداری»، «اتوبان سکوت» و «دار چنار» را با موضوع جنگ و دفاع مقدس نوشته و یکی از موفق‌ترین آثار او در این خصوص نمایشنامه «بلوط‌های تلخ» است که با کارگردانی شهرام کرمی روی صحنه رفت و با استقبال قابل توجه مخاطبان، منتقدان و هنرمندان تئاتر مواجه شد.

«بلوط‌های تلخ» به مادری از خانواده‌های مرزنشین کشور می‌پردازد که در هنگام جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به همراه فرزندانش حاضر نمی‌شود همچون دیگر اهالی دهکده، خانه خود را ترک کند و سرانجام فرزندان وی شهید می‌شوند.

کرمی ابتدا در بخش چشم‌انداز بیست و نهمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و سپس در سال ۱۳۹۰ و در سالن قشقایی مجموعه تئاتر شهر، نمایش «بلوط های تلخ» را با رویکردی مدرن روی صحنه برد و فضاپردازی و عناصر ساختاری نمایش به شکلی موجز و زیرساختی در خدمت محتوا و درونمایه اثر بود.

نمایشنامه «بلوط‌های تلخ» از آثار برگزیده با موضوع دفاع مقدس شد و جایزه برگزیده پنجمین مسابقه نمایشنامه‌نویسی «ایثار» را از آن خود کرد. در اجرای عمومی «بلوط‌های تلخ» رویا افشار، حمید رضا نعیمی، سیروس همتی، مهدی صباغی، آیدا صادقی و مهدی زمین پرداز به ایفای نقش پرداختند.

شهرام کرمی در گفتگویی کوتاه به توضیحاتی درباره دغدغه پرداختن به موضوع جنگ و دفاع مقدس، روند تولید و اجرای نمایش «بلوط‌های تلخ» و شرایطی که این اثر نمایشی تجربه کرد پرداخت.

کرمی درباره دغدغه خود برای نگارش و تولید آثار نمایشی با موضوع جنگ و دفاع مقدس به تئاتر آنلاین گفت: یکی از موضوعات اصلی و مهم عمده آثار من که همیشه به آن توجه داشتم و در بیشتر آثارم به آن پرداخته و قطعاً از این پس نیز به آن خواهم پرداخت، موضوع جنگ، مقاومت و دفاع مقدس است. دلیل اصلی این است که من از نسلی هستم که جنگ بر ما تحمیل شدم. ساکن منطقه‌ای نزدیک مرز در غرب ایران بودم و در طول ۸ سال جنگ تحمیلی را با پوست، گوشت و استخوان درک کردم. با مردمان و نسلی آشنا شدم که جنگ تمام زندگی آن‌ها را تحت‌الشعاع خود قرار داد.

وی یادآور شد: شاید ما وقتی بعد از چند دهه از جنگ صحبت می‌کنیم به عنوان یک برهه تاریخی باشد اما جنگ برای من دوره و زمان مهمی است که توانست موضوعات خیلی وسیعی را در ذهن من شکل دهد.

این نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر ادامه داد: هر بار که سعی می‌کنم اثری را با موضوع جنگ تحمیلی بنویسم واقعاً احساس می‌کنم از وجه دیگری به این دوره تاریخی توجه می‌کنم. بدون شک این دغدغه همیشه با من خواهد بود و در آثارم نمود خواهد داشت.

کرمی درباره ایده شکل‌گیری «بلوط‌های تلخ» و روند تولید این اثر نمایشی توضیح داد: نمی‌توانم دقیق بگویم که ایده «بلوط‌های تلخ» چه زمانی شکل گرفت ولی سال‌ها به این موضوع فکر کردم. پیش از اینکه در سال ۱۳۹۰ نمایش «بلوط‌های تلخ» را اجرا کنم، سال ۱۳۸۷ نمایشنامه را نوشتم و در سال ۱۳۸۸ اثر منتشر شد. سال ۱۳۸۹ نیز با اثر در بخش چشم‌انداز جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر شرکت کردم. تولید و اجرای «بلوط‌های تلخ» روندی طولانی را طی کرد. سال ۸۸ برای اولین بار به همراه گروه تئاتر «شایا» تمرین و در بخش چشم‌انداز بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر اجرا کردیم.

وی افزود: با وجود اینکه اجراهای بخش چشم‌انداز جشنواره جزو تعهدات جشنواره و اداره‌کل هنرهای نمایشی بود ولی زمانی صرف شد تا من نمایش را اجرای عمومی کنم، به هر دلیلی توسط مدیران وقت مجموعه تئاتر شهر این امکان به من داده نشد تا نمایش را اجرا کنم به همین خاطر تصمیم گرفتم صبر کنم تا شرایط اجرای «بلوط‌های تلخ» فراهم شود و در نهایت در سال ۱۳۹۰ اثر را به صحنه بردم.

این هنرمند عرصه تئاتر اظهار کرد: «بلوط‌های تلخ» روندی ۳ ساله از تمرین تا اجرا را طی کرد به همین خاطر من با افت و خیز بسیاری برای تولید و اجرای نمایش مواجه شدم. دکور نمایش و همچنین گروه بازیگران اجرای جشنواره با اجرای عمومی تغییر و تفاوت داشت. این روند طولانی تا اجرای عمومی هر چند من را با مشقت‌های متعدد مواجه کرد اما وقتی با نتیجه کار مواجه شدم به هیچکدام از این مشکلات فکر نمی‌کنم.

کرمی درباره بازخوردی که اجرای نمایش «بلوط‌های تلخ» داشت، تأکید کرد: اجرای «بلوط‌های تلخ» در سال ۱۳۹۰ که در سالن قشقایی مجموعه تئاتر شهر روی صحنه رفت، جزو یکی از موفق‌ترین و پرمخاطب‌ترین آثار نمایشی من بود که در آن سال اجرا و با استقبال خوب مخاطبان همراه شد. اجرای ما در ۲ مقطع تمدید شد و استقبال مخاطبان و هنرمندان شوق خوبی به من و گروه داد. جزو خاطرات خوب من از «بلوط‌های تلخ» علیرغم اینکه پروسه طولانی برای تولید و اجرا داشت، همین استقبال مخاطبان بود که اتفاقاً برای کارهای بعدی من خیلی انگیزه داد و بازتاب مؤثر و بسیاری خوبی داشت. نمایش «بلوط‌های تلخ» بارها در شهرهای مختلف ایران اجرا شده، شاید بیشترین اجرا را در سراسر کشور بین آثار من داشته که توسط کارگردان‌های متعدد در جشنواره‌های مختلف تئاتری نیز شرکت کرده است.

وی در پایان درباره اینکه آیا قصد اجرای مجدد این اثر نمایشی را دارد یا نه، گفت: اجرای مجدد «بلوط‌های تلخ» با توجه به استقبالی که مخاطبان داشتند، موضوعی بوده که همیشه به آن فکر کردم ولی یکی از مشکلات همیشگی یعنی تولید یک نمایش باعث شده که به صورت جدی این موضوع را دنبال نکنم. البته در یک مقاطع زمانی تصمیم گرفتیم به پیشنهاد آقای علی اکبر قاضی نظام با کارگردانی تلویزیونی آقای امیر سماواتی «بلوط‌های تلخ» را در قالب تله‌تئاتر ضبط کنیم. با توجه به اینکه محل واقعه نمایش در یک خانه روستایی بود قرار بود ما در یک دشت دکور نمایش را نصب و در یک فضای باز و دشت با دوربین‌های متعدد اجرای زنده نمایش را ضبط کنیم. من پر از شور این فضا و اجرا بودم ولی متأسفانه به جهت درگیر شدن عوامل و بازیگران در پروژه‌های مختلف این امر میسر نشد. این اتفاق یکی از حسرت‌های من است. شاید در شرایط و مقطع زمانی دیگر «بلوط‌های تلخ» را مجدداً اجرا کنم.