تربیت مخاطب جدی تئاتر از طریق جشنواره‌ها
تئاترآنلاین: ایوانا ووجیک کومیناج، هنرمند صربستانی که سال‌ها در عرصه هنر تئاتر و در جایگاه‌های مختلف فعالیت کرده است، جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر را آوردگاهی برای نشان دادن و به رخ جهانیان کشاندن توانایی و هنر والای ایرانیان می‌داند. با او در مورد جشنواره و نحوه داوری آثار و سطح کیفی آثار شرکت‌کننده در آن به گفت‌وگو نشستیم. کومیناج به رک‌گویی شهره است و خود می‌گوید در وادی هنر با کسی رودربایستی ندارد.
خانم کومیناج، تنوع موضوعی آثار حاضر در بخش بین‌الملل جشنواره را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا پیشنهادی در زمینه متنوع‌تر شدن آثار شرکت‌کننده در جشنواره دارید؟
برخی از نمایش‌ها دارای ترجمه رونویس بودند که این باعث می‌شد که من با دیدن نمایش، به محتوای آن پی ببرم، اما برخی از نمایش‌ها دارای رونویس نبودند و متن آن‌ها هم به ما داده نشده بود؛ بنابراین من باید با دقت نگاه می‌کردم و از انرژی و حس بازیگران به محتوا و رویداد روی صحنه پی می‌بردم؛ ازاین‌رو بهتر است که همه نمایش‌ها دارای ترجمه رونویس باشند.
جشنواره تئاتر فجر، جشنواره بزرگی است که نمایش‌هایی از مناطق مختلف ایران در آن شرکت کرده بودند و دارای بخش‌های گوناگونی بود، مانند ملل، مسابقه، خیابانی و… حتی نمایش‌هایی که در بخش خیابانی آن برگزار می‌شدند هم نمایش‌های خیلی خوبی بودند.
سطح کیفی آثار، چه در بخش خارجی و چه در بخش داخلی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
موضوعاتی بودند که مشکلات حال حاضر را نشان می‌دادند، مانند مهاجرت. برخی نمایش‌ها درباره تئاتر کلاسیک صحبت می‌کردند و همان را با دیدگاه خود نشان می‌دادند مثل هملت و مکبث، یا نمایش از کشور عمان که یک نمایش عرفانی بر اساس موزیک و درباره جنگ بین خوبی و بدی بود. برخی نمایش‌ها هم به بازگویی یک داستان می‌پرداختند؛ مانند داستان سوگواری هزار و یک شب؛ جشنواره تئاتر فجر، جشنواره بزرگی است که نمایش‌هایی از مناطق مختلف ایران در آن شرکت کرده بودند و دارای بخش‌های گوناگونی بود، مانند ملل، مسابقه، خیابانی و… حتی نمایش‌هایی که در بخش خیابانی آن برگزار می‌شدند هم نمایش‌های خیلی خوبی بودند. در روز اول جشنواره، من یکی از این نمایش‌های خیابانی را تماشا کردم و به نظر من از سطح کیفی خوبی برخوردار بود. به تعبیری همه این اِلمان‌ها در کنار هم، جشنواره تئاتر فجر را قوی می‌کنند؛ اما هدف جشنواره نباید فقط این باشد که نمایش در آن روی صحنه برود، بلکه باید هم مخاطب را به سالن بیاورد و هم اینکه آموزشی باشد و آموزش دهد؛ همچنین دوست داشتم که تعداد جایزه‌هایی که به نمایش‌های آمده از شهرهای کوچک داده می‌شود، زیادتر باشد و این یعنی داریم شهرهای کوچک را پشتیبانی می‌کنیم. پشتیبانی از نمایش‌های شهرهای کوچک مهم است چون با پشتیبانی از هنرمندان این شهرهای کوچک، تئاتر شکل می‌گیرد. جشنواره راهی است که از آن راه می‌توانید نمایشگر، مخاطب و… تربیت کرد و شما این‌گونه می‌توانید همه‌چیز را با هم به وجود بیاورید. همچنین با اجرای نمایش، شما می‌توانید مکاتب هنری بسازید. همه این‌ها از راه جشنواره شکل می‌گیرد. شما می‌توانید مخاطب بسازید، به‌عنوان‌مثال، فردی که اکنون پانزده‌ساله است و نمایش شما را تماشا می‌کند، اگر از آن خوشش بیاید تا پنجاه سال آینده هم به تئاتر خواهد آمد.
کیفیت آثار نمایشی ایرانی و وضعیت تئاتر ایران، نسبت به گذشته را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
درباره اینکه وضعیت تئاتر ایران نسبت به گذشته بهتر شده است یا نه، نمی‌توانم چیزی بگویم، چون از گذشته آن اطلاعی ندارم. من پیش‌ازاین، با فرهنگ، ادبیات و شعر ایران آشنا بوده‌ام. ولی این اولین بار است که رودررو تئاتر ایران را از نزدیک می‌بینم. آنچه برای من خیلی مهم است این است که مردم ایران چقدر به هنر علاقه دارند و چقدر به آن احترام می‌گذارند. به‌عنوان‌مثال، امروز هر کس که روی صحنه می‌رفت، پیش از پا گذاشتن روی صحنه، ابتدا آن را می‌بوسید. این چیزی نیست که شما بتوانید امروز در اروپا ببینید، در دهه شصت بود ولی حالا نه. برای من این خیلی جالب است که در ایران، خیلی از مردم، خود و زندگی‌شان را وقف هنر و تئاتر کرده‌اند.
معیارهای داوری شما چه اصولی بودند؟ آیا پیشنهاد و یا نیاز به تغییری در آن می‌بینید؟
تلاش کردیم پیچیده‌ترین کار را انتخاب کنیم. با ویژگی‌هایی ازجمله اینکه کدام نیاز بیشتری دارد، کدام بازیگر بهتری دارد، کدام نور بهتری دارد یا کدام نوآوری و چیز جدیدی ارائه می‌دهد. تلاش کردیم تا همه این‌ها را در نظر بگیریم و اینکه سطح کار شما کجاست و نمایش شما دارای چه معماری است. نمایش، مانند معماری است که رسم و راه و شیوه خود را دارد.
برخی نمایش‌ها انتخاب می‌شوند تا به جشنواره برسند. تنها این نمایش‌ها در جشنواره دیده می‌شوند. به نظرم پیشنهاد خوبی است که اعضای هیئت‌داوران، نمایش‌هایی را که انتخاب نشده‌اند، هم ببینند؛ و دریابند هر شهر در چه جایگاهی از تئاتر قرار دارد. با توجه به قدرتمندی ایران و بزرگی شهر تهران، به نظرم باید جشنواره و کنفرانس‌های بین‌المللی بزرگ در زمینه تئاتر در تهران برگزار شود؛ با این کار، فرهنگ خودتان را زیر نور قرار دهید و آن را به رخ جهان بکشانید.
فرآیند و کیفیت داوری چگونه بود؟ آیا طبق برنامه انجام شد؟
به نظرم همه داوران شایسته و باسلیقه بودند. مثلاً کره جنوبی کشوری است که نگاهی جدی به فرهنگ دارد. همکاران ایرانی ما هم خیلی شایسته بودند و همه حرفه‌ای بودند و می‌دانستند در کارشان چه رویدادهایی در جهان در حال انجام است. آن‌ها جانب‌دارانه با موضوع برخورد نمی‌کردند. آن‌ها دارای نیت خیر بودند.
ارزیابی کلی‌تان از جشنواره تئاتر فجر و نحوه برگزاری‌اش چیست؟ آیا پیشنهادی برای آینده این رویداد و بهتر برگزار شدنش دارید؟
برخی نمایش‌ها انتخاب می‌شوند تا به جشنواره برسند. تنها این نمایش‌ها در جشنواره دیده می‌شوند. به نظرم پیشنهاد خوبی است که اعضای هیئت‌داوران، نمایش‌هایی را که انتخاب نشده‌اند، هم ببینند؛ و دریابند هر شهر در چه جایگاهی از تئاتر قرار دارد. با توجه به قدرتمندی ایران و بزرگی شهر تهران، به نظرم باید جشنواره و کنفرانس‌های بین‌المللی بزرگ در زمینه تئاتر در تهران برگزار شود. پس به نظرم، تهران توانایی برگزاری جشنواره و کنفرانس‌های بین‌المللی بزرگ و قدرتمند در زمینه تئاتر را دارد. رویدادهای هنری‌ای که مثلاً با بیش از هزار شرکت‌کننده برگزار شوند و با این کار، فرهنگ خودتان را زیر نور قرار دهید و آن را به رخ جهان بکشانید.
منبع: ایران تئاتر – بهنام حبیبی
