تئاتر خصوصی به معنای شانه خالی کردن دولت نیست!
سومین میزگرد سمینار بین‌المللی تئاتر و ظرفیت‌های بخش غیردولتی صبح امروز ۱۶ اسفند با سخنرانی مجید جعفری، دکتر قطب‌الدین صادقی و حسین پارسایی با مدیریت مهرداد رایانی مخصوص در تالار مشاهیر مجموعه تئاتر شهر برگزار شد.
به گزارش تئاتر آنلاین، در این میزگرد مجید جعفری، دکتر قطب‌الدین صادقی و حسین پارسایی درباره موضوع ضرورت‌ها، قوانین، فرصت‌ها و موانع در بخش غیردولتی تئاتر سخنرانی کردند.
مجید جعفری:
هنرمندان وظیفه ندارند سالن سازی کنند
مجید جعفری مدیرعامل انجمن هنرمندان تئاتر آزاد به‌عنوان اولین سخنران سومین میزگرد سمینار بین‌المللی تئاتر و ظرفیت‌های بخش غیردولتی، درباره این موضوع گفت: «ما بر این عقیده‌ایم که پایه‌های تئاتر خصوصی گذاشته می‌شود، اما عده‌ای می‌گویند تئاتر خصوصی از قبل شکل‌گرفته است. فکر می‌کنم تاریخ تئاتر معادل حضور انسان در عرصه هستی است بنابراین باید ضرورت‌هایش را بشناسیم. در سخت‌ترین شرایط و در قرن وسطی شکسپیر شکل گرفت. پس هنر احتیاجی به مدیر ندارد و خودش را اداره می‌کند، اما اگر بنا باشد مدیریتی برای آن تعیین شود، باید جامع باشد».
او گفت: «اصولاً دولت‌ها با تولید فکر و اندیشه چندان موافق نیستند و حرکت تئاتر هم بدون اندیشه میسر نیست. اخیراً آماری داده‌شده که ما 160 هزار نمایشگر تئاتر داریم. این میزان مخاطب نیاز به مکان دارند. دولت باید ازنظر سخت‌افزاری امکانات کافی را فراهم کند. هنرمندان وظیفه ندارند سالن سازی کنند و این وظیفه شهرداری است. در میزگرد اول که مصطفی کوشکی به‌عنوان یک سالن دار بخش غیردولتی دعوت‌شده بود، دیدیم که مدام از ورشکستی و سختی‌های کارش گفت. همان‌طور که دولت مسجد و بیمارستان و مدرسه می‌سازد، باید تئاتر هم بسازد. بسیاری از اماکن فرهنگی به دلیل شرایط اقتصادی فروخته می‌شوند».
او گفت: «اگر فضا را در اختیار هنرمندان بگذارند، می‌توانند کار کنند. این مسئله درست است که گروه‌ها برای کمک به دولت باهم دست به تأسیس سالن بزنند، اما دولت در این شرایط نباید خود را کنار بکشد و باید کمک کند. وقتی دولت این‌گونه عمل نکند نشان می‌دهد که چقدر کوچک است».
او در ادامه با اشاره به لزوم تعامل برای رسیدن به شرایط بهتر در تئاتر گفت:«باید بین هنرمندان و دولت تعامل سازنده شکل بگیرد و ما ناگزیر هستیم باهم فکری مشکلات را حل کنیم. به نظر می‌رسد دولت علاقه‌ای به تعامل با هنرمندان ندارد. اثبات این ادعا هم تلاش هنرمندان تئاتر کمدی بود که می‌خواستند تعاملی با مرکز هنرهای نمایشی برقرار کنند که با تغییر سه دولت هنوز این امر میسر نشده! امروز بخش خصوصی باید تئاتر را مدیریت کند چراکه در اکثریت قرار دارد و تئاتر دولتی به حاشیه رفته و از روی تعداد اجراها می‌بینیم که تعداد اجراها در سالن‌های خصوصی و دولتی چقدر فرق دارد. من در وضعیت فعلی ناامیدم، اما امیدم را از دست نمی‌دهم به این دلیل که می‌دانم دولت مجبور به تغییر جهت خواهد شد تا بخش خصوصی بتواند به حیاتش ادامه دهد».
قطب‌الدین صادقی:
تئاتر خصوصی چاره‌ای از روی ناچاری است
قطب‌الدین صادقی مدرس و کارگردان تئاتر که تابه‌حال بیش از 50 نمایش را کارگردانی کرده است، درباره تئاتر خصوصی گفت: «جامعه ما عمیقاً سنتی است درحالی‌که تئاتر مخصوص جوامع مدرن است. من به این دلیل که کرد هستم از کردستان مثالی را بیان می‌کنم. در این منطقه 2000 مسجد وجود دارد که بازتولید کننده فرهنگ سنتی هستند این در حالی است که ما فقط 14 تالار نمایشی در این شهر داریم! امروز هنر مدرن و فرهنگ جدید تحت نظارت دولت است که این مسئله از ویژگی‌های جهان سوم به‌حساب می‌آید».
او گفت: «زمانی تئاتر فضیلت بود و امروز تلاش می‌کنیم تئاتر خصوصی تأسیس کنیم. به چه دلیل این اتفاق افتاده است؟ به این خاطر که در جامعه دو دگرگونی ایجادشده است؛ دگرگونی اقتصادی یعنی از اقتصاد وابسته و اقتصاد زمان جنگ رد شده‌ایم و دومین دگرگونی ظهور نوکیسه‌ها و بورژوازی است. امروز این افراد حامیان اصلی تئاتر شده‌اند. آن‌ها محتوا و انتقاد را نمی‌فهمند و برای زیبایی‌شناسی و معنا ارزشی قائل نیستند. آن‌ها تئاتر تفننی و خاص خودشان را می‌خواهند و این کارها را رواج می‌دهند».
صادقی افزود:«انفجار جمعیتی در ایران شکل‌گرفته. امروز سن 17 تا 29 سال در ایران به 5/18 میلیون می‌رسد. همین افراد دقیقاً مخاطبان اصلی فرهنگ و هنر هستند. این عده تعاریف و زیبایی‌شناسی خاصی دارند».
او در مورد اثرات خصوصی‌سازی تئاتر گفت: «این وضعیت حالت ایجابی و سلبی و یک حالت سوم دارد. حالتی ایجابی یا مثبت آن، این‌گونه است که نقش دولت و دخالت‌های او را در فرهنگ کم می‌کند و جوانان امروز دقیقاً همین را می‌خواهد. این جوانان در حال حاضر با نحله‌ها و شبکه‌های فکری تازه‌ای متصل شده‌اند و وسایل ارتباط‌جمعی تغییراتی در تفکرات آن‌ها ایجاد کرده است».
او گفت: «جنبه پرورالیسم که در مقابل تک مرامی قرار می‌گیرد هم وجود دارد که بازتاب آن در تکثر تئاترها معنا می‌شود. همچنین ما دارای نسل هستیم که دارای قدرت بیان است و با نسل ما بسیار فرق دارد. ما خجالتی بودیم و خواسته‌هایمان را بروز نمی‌دادیم. این نسل به بیان رسیده و حرفش را می‌زند. این وجوه شاید جنبه ایجابی خصوصی‌سازی تئاتر باشد».
قطب‌الدین صادقی ادامه داد:«اما جنبه سلبی خصوصی شدن تئاتر هم وجود دارد. بعد از انقلاب تابه‌حال دولت و مسئولان فرهنگ و هنر تنها 2 تالار به مجموعه‌های نمایشی تهران اضافه کرده‌اند و این در حالی است که جمعیت تهران نسبت به قبل از انقلاب 4 برابر شده است. یکی از این دو تالار هم در انحصار تنها یک نفر است که همه می‌دانیم!».
او گفت:«کاملاً روشن است که دولت تئاتر را گسترش نداده است و کسی دغدغه تئاتر ندارد. زمانی که ما دانشجو بودیم، تنها دو دانشکده تئاتری وجود داشت، اما امروز 18 دانشکده تئاتری در کشور وجود دارد. علاوه بر این 3000 مجوز آموزشگاه‌های آزاد بازیگری هم توسط وزارت ارشاد داده‌شده است. با این نیروی عظیم و حجم زیاد فعالان عرصه تئاتر روبه‌رو هستیم. عمر و پولی که این افراد صرف می‌کنند، باید یک جایی برای بیان خودشان داشته باشند».
صادقی گفت: «در همین وضعیت است که اهالی تئاتر دست به ابتکار می‌زنند و می‌خواهند خودشان کاری کنند. اوضاع تقسیم سالن‌ها ناعادلانه است. من از 31 سال پیش که از اروپا برگشتم تابه‌حال 1 بار در تالار وحدت اجرا گرفتم و امروز بیش از 5 سال است در نوبت هستم. از سال 88 که نمایش «مکبث» را در تماشاخانه ایرانشهر کارکردم، حتی به تلفن من هم جواب نمی‌دهند و می‌دانم دلیلش باندبازی است! مناسبات امروز کاملاً انحصاری شده است. یکی از دوستانم در یک دوره‌ای برای اجرای به تئاتر شهر آمد و مدیر آن دوره به او گفته بود شبی 12 میلیون نمایش می‌فروشد؟ امروز آثار یا تجاری شده یا سفارشی و به کارهای فرهنگی توجهی نمی‌شود».
صادقی با اشاره به وضعیت هنرمندان تئاتر در ایران گفت: «در کشورهایی مثل فرانسه برای اینکه فرهنگ و هنر سقوط نکند و آثار هنری ارزشمند تولید شود، هنرمندان یارانه می‌گیرند. اینجا دولت از بیت‌المال کسب درآمد می‌کند. همه جای دنیا هنرمندان چهره‌های شاخص هستند و اینجا کارمندان ساده. این نوع کنش ضربه می‌زند. تئاترهای دولتی که با پول مردم ساخته‌شده را خصوصی کرده‌اند و این کار درست نیست. تئاتر خصوصی انگار چاره‌ای از روی ناچاری است. ضرورت تئاتر خصوصی به‌عنوان گریزگاهی است تا احساس نکنیم عمرمان در حال تلف شدن است».
حسین پارسایی:
ما از تئاتر تجاری گله‌مند هستیم
حسین پارسایی تابه‌حال مدیریت‌های فرهنگی مختلفی را عهده‌دار بوده است. او در حال حاضر مدیرکل دفتر نمایش خانگی، مستند و کوتاه است. پارسایی در مورد ظرفیت‌های بخش غیردولتی و تئاتر خصوصی در ایران توضیح داد: «بین سال‌های 2006 تا 2012 من مدیر مرکز هنرهای نمایشی بودم. بعد هم در تئاتر شهر مدیریت کردم و تا امروز هم در عرصه تئاتر فعالیت می‌کنم. تئاتر تا چند سال پیش مجالی برای رفتن به سمت خصوصی‌سازی نداشت و این دولت بوده که همیشه باقدرت دست به انتخاب می‌زده است».
او گفت: «دولت از نگاه من مجموعه قوانینی است که موظف است از تئاتر حمایت کند و در جهت توسعه آن گام بردارد. این توسعه در چه سطحی صورت می‌گیرد؟ بخشی از آن در دانشگاه‌ها است. سالانه 2000 فارغ‌التحصیل تئاتر داریم که متأسفانه خیلی از آن‌ها در رشته تخصصی که تحصیل‌کرده‌اند کار نمی‌کنند یا به‌طورکلی سراغ شغل دیگری می‌روند».
پارسایی با اشاره به تعریف غلطی که از تئاتر خصوصی رواج یافته است، گفت: «معنای تئاتر خصوصی این نیست که دولت دست از همه‌چیز بشوید و هیچ کاری برای تئاتر انجام ندهد و چون قدرت دارد فقط وقتی نمایش‌ها روی صحنه می‌روند به دلایلی آن‌ها را لغو کند! تئاتر خصوصی هم باید موازینی داشته باشد. آیا این نوع تئاتر نباید مسئول تماشاگران خود باشد؟ آن چیزی که ما از آن گله‌مند هستیم، تئاتر تجاری است. تئاتری که مخاطب خود را از طریق تغییر ذائقه به دست می‌آورد. کافی است کارگردان با چند بازیگر چهره قرارداد ببندد و سالنش قطعاً پر خواهد شد!».
او افزود: «آیا واقعاً تئاتر خصوصی فقط به معنای تفنن و تفریح است؟ قطعاً نه. مدل‌های استاندارد تئاتر به معنای استقبال فکر و عمل است نه اینکه کاری با من نداشته باشید تا هر کاری دلم خواست انجام بدهم. کاملاً مشخص است که تئاتر خصوصی باید مطالبات خود را از دولت داشته باشد. وقتی هنرمند در صف اجرا می‌ماند، فکر می‌کند سالنی تأسیس کند که در این نوبت‌ها نماند. همین باعث شکل‌گیری تئاتر خصوصی با اختلالات متعدد می‌شود. مسئولان حتی خودم اگر عملکرد اشتباهی داریم باید آن را تصحیح کنیم».
پارسایی در ادامه گفت: «تئاتر خصوصی همراه بااین‌همه ریسک پایدار نخواهد ماند. روزگاری هنرمندان سینما در تئاتر خود را برای ورود به سینما می‌آزمودند، امروز هنرمندان سینما را برای پر کردن سالن به اجرای تئاتر دعوت می‌کنند و آن‌ها هم دستمزدی شبیه دستمزد فیلم‌های سینمایی می‌گیرند. با این وضعیت تئاتر خصوصی درخودمانده است و دولت هم در این شرایط به وظایفش عمل نمی‌کند».
او افزود: «ساختار تئاتر کشور نیازمند بازنگری است. منظورم بازنگری در اصل سیاست‌های فرهنگی است. باید در سطح کلان دست به تغییر بزنیم. این‌همه مشکل نمی‌تواند برآمده از یک اداره کوچک هنرهای نمایشی باشد و بحث فراتر از این صحبت‌هاست. تئاتر یعنی مقوم فرهنگ جامعه. ساختار تئاتر باید شفاف‌سازی شود و در شورای عالی انقلاب فرهنگی تبیین شود و با قوانین تازه و تصحیح اشکالات ضعف‌ها برطرف شود».
پارسایی در مورد خواسته خود از سمینار بین‌المللی تئاتر و ظرفیت‌های بخش غیردولتی توضیح داد: «چند نکته ازنظر من باید در این سمینار مطرح و پیگیری شود؛ نخست بازنگری در ساختار اداره تئاتر کشور و نسبت آن با تئاتر خصوصی، دوم بازتعریف تئاتر خصوصی و بهره‌مندی آن از همه حمایت‌های دولتی، سوم کاهش تصدی‌گری مسئولان؛ یعنی مثل روزنامه‌ها که یک مدیرمسئول وظیفه نظارت بر مطالب آن را عهده‌دار است، هر تماشاخانه خودش مسئولیت نمایش‌هایی که روی صحنه می‌رود را بر عهده بگیرد. شاید از من بپرسند چرا در زمان مدیریت خودت این کارها را نکردی؟ من می‌گویم در آن دوران وضعیت اصلاً آماده چنین مباحثی نبود. ما باید نقد را از خودمان شروع کنیم و با اعتماد به هنرمندان مسئولیت‌پذیری آن‌ها را بیازماییم».
نشست سوم بدون حضور هیچ‌یک از مدیران دولتی تئاتر ایران و با حضور مهمانان خارجی مثل آندره پورچدو، لوون ختاگوری، آگنس کارولینا باک، طذلان رسول اف و… برگزار شد.
سمینار بین‌المللی تئاتر و ظرفیت‌های بخش غیردولتی از 15 تا 17 اسفندماه 1395 در مجموعه تئاتر شهر برگزار می‌شود.
ایران تئاتر
