نسبت‌مان با حقوق بشر چیست؟/ شرایط سخت تولید تئاترهای دغدغه‌مند
به گزارش تئاتر آنلاین، نمایش «صداهایی ورای تاریکی» نوشته آریل دورفمان با کارگردانی امیرحسین حریری این روزها در سالن اصلی مرکز تئاتر مولوی روی صحنه است. این اثر با حضور رضا صمدپور، مهدی اسکندری، بیتا جمالی، مژگان رادفر، سیدجواد حسینی، سارا فتحی، صدف اسدالهی، حسین فیروزی، سارا ذوقی، ملیکا زارع، طناز فضایلی، سمانه صادقی، مبینا کاظمی، بهروز پرنیان، یزدان افشانی، جلال شهسواری، هانیه زمردی، شیما بختیاری، اردوان ابراهیمی اجرا می‌شود.
در خلاصه این نمایش چنین آمده است: «این اثر بیانگر این نکته است که همواره کسانی هستند که آگاهانه خودشان را قربانی دیگری می‌کنند. آنها نقطه‌ای را در تاریکی روشن نگاه می‌دارند و امید به زیستن مسالمت‌آمیز را به دیگری یادآوری می‌کنند. اگر بپذیریم غایت تئاتر صرفاً خلق یک متن ایدئولوژیک، سیاسی، روانشناختی یا یک متن ادبی نیست، به این باور می‌رسیم که به تعبیری پس از زیباشناسی، غایت معنایی تئاتر و در نهایت ادبیات «کاوش در هستی فراموش شده انسانی» و جست‌وجوی «امکانات انسان» برای مقاومت علیه نابودی هستی است.»
حریری درباره روند تولید نمایش «صداهایی ورای تاریکی»، به تئاتر آنلاین گفت: در راستای وظایف آموزشی مدت‌ها بود که بنا داشتم با مشارکت دانشجویان و تعدادی از مدرسان حوزه نمایشی پروژه‌ای را تولید کنیم که هم تعدادی از جوان‌ها و دانشجویان با استعداد را شناسایی و معرفی کنیم و در عین حال یک تجربه آموزشی غنی برای بهره‌برداری کسانی که در این پروژه مشارکت دارند، باشد. مدتی پیش بود که با متن آریل دورفمان مواجه شدم و با توجه به رویکرد تجربی متن را برای ترجمه و دراماتورژی متن پیشنهاد دادم که علی مهرانی این کار را انجام داد و به نظرم ترجمه و دراماتورژی قابل توجهی شد. در کنار این روند گروهی پژوهشی نیز شکل گرفت که با توجه به ساختار متن که در گونه تئاتر مستند قرار می‌گیرد، کارهای پژوهشی انجام شود.
وی ادامه داد: از بهمن سال گذشته به صورت فشرده تمرین‌ها را شروع کردیم و در روندی ۵ ماهه کار را آماده و از نیمه‌های مرداد نمایش را در مرکز تئاتر مولوی که پایگاه تئاتر دانشگاهی و تجربه‌های نوین تئاتری است، روی صحنه آوردیم. مجموعه این اقدامات جواب داده و هم به لحاظ استقبال و هم محتوای درونمایه نمایشنامه بازخوردهای خوبی را داشته‌ایم.
حریری درباره اینکه تجربه تئاتر مستند در ایران همچنان جدید است و فعالیت‌های زیادی در این زمینه انجام نشده است، یادآور شد: تئاتر مستند اساساً یک گونه خیلی جدید در دنیا نیست و سابقه حدوداً ۶۰ ساله در دنیا دارد که با شکل‌ها و فرم‌های مختلف توسط نظریه‌پردازان و کارگردان‌های مطرح دنیا تجربه شده است. در ایران در یک دهه اخیر تجربه‌های متنوع و بعضاً خوبی در این باب داشتیم و مباحث علمی مختلفی هم پیرامون آن شکل گرفت. نمونه‌های مختلف این تجربه‌گرایی که نام مستند را یدک می‌کشند وجود دارد. متن «صداهایی ورای تاریکی» هم تئاتر مستند است اما توسط نویسنده‌ای نگارش شده که کمتر نمایشی را در این ساختار از او می‌بینیم. نمایشنامه‌های مستند ساختارگریز هستند و با ادبیات دراماتیک کلاسیک و سنتی فاصله دارند. بنابراین ورود به آنها و تولید چنین نمایشنامه‌ها و کارگردانی آنها فرایند سخت‌تری نسبت به نمایشنامه‌های مبنا است.
کارگردان «صداهایی ورای تاریکی» توضیح داد: در این پروژه سعی کردیم رویکرد مستندگونه را با توجه به متن در فرم داشته باشیم، هرچند قائل بر این هستم که این‌گونه نبوده که تعهد صرف و بدون تغییر در تئاتر مستند داشته‌ایم. در این نمایشنامه با توجه به فضایی که در آن اجرا می‌شود، پیام اثر و ارتباطی که با مخاطب اختصاصی خود برقرار می‌کند، فاصله‌ای از برخی شاخصه‌های تئاتر مستند گرفته‌ایم.
این کارگردان تئاتر درباره دلایل انتخاب و تولید این اثر نمایشی، تاکید کرد: یکی از دلایل انتخاب این متن سوق‌دادن دانشجویان و فعالان تئاتر دانشگاهی به سمت تولیدات نمایشی فرهنگی است. ما در شرایطی به سر می‌بریم که اکثر جوان‌ها در آماج تولیداتی هستند که بنا به شرایط حاکم فرهنگی در کشور، از دغدغه فرهنگی فاصله می‌گیرند و اولویت‌های دیگری را برای خود قائل می‌شوند. سعی‌ام این بود با تعریف این پروژه به دانشجویان و جوانان نشان دهم می‌توان نمایشی را تولید کرد که دارای مؤلفه‌های مهم فرهنگی باشد و دغدغه ارتباط با مخاطب و دریافت از مخاطب را در دل خود داشته باشد.
حریری با بیان اینکه نمایشنامه «صداهایی ورای تاریکی» بر اساس یک دغدغه‌مندی معاصر انتخاب شده است، گفت: مساله حقوق بشر یک مساله جاری، پر اهمیت و پرچالش در دنیای امروز است. همه مردم و دنیا با این مساله درگیر هستند. با محتوا و درونمایه این پروژه مخاطب ما لحظاتی وارد تفکر و تعقل می‌شود که در این دنیا و در رابطه با این موضوع کجا ایستاده است. شاید تلنگری به او زده شود که قدمی در این راستا بردارد.
وی درباره ویژگی‌های این اثر نمایشی با توجه به اینکه اثری تجربه گرا است، عنوان کرد: این کار توانسته در خیلی لحظات با همین تجربه‌گرایی در راستای تولید معنا قدم بردارد و مخاطب با این تولید معنا ارتباط برقرار کند. ویژگی مهم در این اجرا ایجاد قراردادهای درست و قابل هضم و انتقال مفاهیم به مخاطب است. ما در نمایش «صداهایی ورای تاریکی» ۱۸ اجراگر داریم و طیف زیادی از عوامل دانشجویی در حوزه مپینگ، طراحی صحنه، نور و لباس نیز در این نمایش همکاری کرده‌اند. این پروژه زمینه خیلی خوبی برای دانشجویان دانشگاه تهران ایجاد کرد که در مؤلفه‌های اصلی تولید یک نمایش نقش‌آفرینی کنند.
مدیر مرکز تئاتر مولوی درباره چالش‌های اقتصادی موجود در راه تولید و اجرای نمایش «صداهایی ورای تاریکی» با توجه به بالابودن عوامل تولید و اجرا، تصریح کرد: متأسفانه نحوه مدیریت تئاتر کشور به سمتی رفته که تئاترها را به شدت اقتصادمند کرده و وابستگی گروه نمایشی به مسائل مالی باعث می‌شود که بعضاً گروه‌ها در روند تولیدشان تصمیم‌های غیر هنری بگیرند که خرده‌ای هم به آنها نمی‌شود گرفت. مناسبات تولید در این شرایط خیلی جدی شده و گروه‌های جوان هم بیشتر تحت فشار قرار می‌گیرند. سعی‌ام در مرکز تئاتر مولوی این بود که اکثر نمایش‌ها اولویت خود را مسائل اقتصادی قرار ندهند و نمایش‌ها را با کمترین هزینه تولید و فرصتی برای تجربه‌گرایی در اختیار داشته باشند. دانشگاه تهران به ما مأموریت داده تا بستری را فراهم کنیم که مخاطبان گسترده‌تری از جنس دانشجویان و جوانان به تماشای آثار بیایند.
حریری یادآور شد: ما شانس آوردم که گروه تهیه و تولید خوبی از جنس دانشگاه و دغدغه دانشگاهی پشت کار قرار گرفتند و فارغ از قضایای مالی بستری را فراهم کردند تا این جوانان با دغدغه کمتری روی صحنه بیایند. اگر قرار باشد که این کارها با دغدغه مالی تولید شود بدون شک منجر به شکست خواهد شد و باعث تأسف است که ما هیچگونه ساختار درستی در راستای حمایت از این کارها نداریم. این نمایش بدون هیچ حمایت دولتی تولید و اجرا شده است علیرغم اینکه همه عوامل و مفاهیم مدنظر نمایش در راستای مفاهیم فرهنگی کشور است. به غیر از دانشگاه تهران که حمایت سخت افزاری از این نمایش داشت هیچ ارگانی حمایتی از این نمایش نکرده است. مراجعه گروه تولید نمایش به سازمان‌های ذیربط نیز با پاسخ‌های دلسردکننده همراه بوده است. این شرایط برای همه گروه‌های تئاتری وجود دارد.
وی در پایان درباره اینکه آیا برنامه‌ریزی برای تداوم اجراهای «صداهایی ورای تاریکی» در سالن‌ها و شهرهای دیگر انجام شده یا نه، گفت: قطعاً یکی از رویکردهای ما با توجه به نوع این نمایش که می‌تواند اثری بینافرهنگی هم باشد اجراهای بین‌المللی است که در حال انجام رایزنی‌های لازم هستیم تا با حمایت مجموعه‌های مرتبط این اتفاق رخ دهد. همچنین حتماً این اثر نمایشی را در شهرستان‌ها اجرا خواهیم کرد و در تهران هم به دنبال برنامه‌ریزی برای تداوم اجراهای «صداهایی ورای تاریکی» در سالن‌های دیگر هستیم.
عکس از رضا جاویدی است.
