فیلم کوشکی تا 100‌ سال دیگر هم ساخته نمی‌ شود

راعی در خصوص تعریف کوشکی از فیلم دینی گفت: فیلمی که آقای کوشکی از آن صحبت می‌کنند گمان می‌کنم تا صد سال آینده هم ساخته نشود.

سومین نشست نقد و بررسی نسبت دین و سینما در سومین روز برگزاری هشتمین جشنواره فیلم کوتاه دینی «رویش» در سینما هویزه با حضور «سید مهدی خاموشی» رئیس سازمان تبلیغات اسلامی و «محمدصادق کوشکی» با اجرای «سید مهدی طباطبایی‌نژاد» برگزار شد.

بر اساس گزارش ستاد خبری جشنواره دینی «رویش»، در ابتدای نشست حجت‌الاسلام خاموشی در باب دین صحبت‌هایش را چنین آغاز کرد: در بینش اعتقادی ما دنیا یک زمان و مکان واسط است، دنیا مزرعه آخرت است، انسان باید در دنیا بکارد و در آخرت درو کند. ظرف زمانی و مکانی دنیا محدود است ولی در آخرت تفاوت فاحشی در این زمینه می‌بینیم، کسی که به دنیا بچسبد نهایتاً با دستی خالی دنیا را ترک می‌کند، باید توجه داشته باشیم که بینش موحدانه با اعتقاد به از اویی به سمت اویی شکل می گیرد. با این نگاه تعریف دین می‌شود: مجموعه باورهای ما و اخلاق و احکام برخاسته از باورها، در دین آزادی به این معنا نیست که هر کس هر کاری که دوست دارد انجام دهد، خداوند به پیامبر دستور می‌دهد با کسانی باش که هر صبح و شام خدا را طلب می‌کنند. با کسانی نباش که پیرو نفسانیات خود هستند، اگر با معیار دینی رفتار کنیم دفاع و کشته شدنمان نیز مقدس خواهد بود وگرنه نام مقدس را به هر دفاعی اطلاق نمی‌کنیم، اگر همه چیز را با معیار دین محک بزنیم آن‌وقت است که می‌توانیم نام متشرع و دیندار بر خود نهیم.

وی در ادامه صحبت‌هایش، اظهار داشت: حالا از سینما چه انتظاری می‌توان داشت؟ ما توقع داریم هنر هفتم بتواند در ترویج باورهای دینی و تعمیق آن حرکت کند، انتظار داریم سینما روی تدین افراد کار کند، اینکه سینما چطور باید به این مسائل بپردازد در تخصص من نیست ولی فیلم نباید در تعارض با احکام اسلام باشد. مثلا اگر احترام به پدر و مادر را یک نهاد اخلاقی می‌دانیم نباید خروجی فیلم ما این امر معروف را زیر سؤال ببرد. دشمن را ببینید که چگونه به مساجد و مقدسات ما حمله می‌کند. اگر از پیشرفت ما نمی‌ترسید اگر این مساجد و قرآن مهم نبود، این هجمه‌ها را انجام نمی‌داد. به واژه آزادی توجه کنید، این واژه مورد ظلم واقع شده است از طرف غربی‌ها، اعتقاد ما این است که واژه آزادی با اعتقاد به خدا معنا دارد، بدون اعتقاد به خدا آزادی معنا ندارد، غربی‌ها می‌خواهند به این واژه ظلم کنند. هنر سینما کارکردش این است که به تعمیق دین و کمتر کردن مفاهیم ضربه زننده به باورهای دینی بپردازد.

خاموشی تصریح کرد: رسالت فیلمساز در مقابل هجمه‌های دشمن این است که تولید دینی داشته باشد. حهان می‌تواند از هنر فیلمساز ما بهره‌مند شود، دو فرهنگ در مقابل هم قرار گرفته‌اند، جبهه فرهنگی ما در مقابل جبهه سلطه ایستاده است، ما باید تولید داشته باشیم، هر چه غنای بیشتری داشته باشیم پیشرفت بیشتری خواهیم داشت، من از دوستان هنرمند تقاضا می‌کنم با توجه به اینکه فرهنگ ما غنای مفهومی بالایی دارد، از این فرهنگ استفاده کنند و فیلمنامه مؤثر تولید کنند. کسانی که این روزها تهمت‌هایی را به حوزه هنری وارد می‌کنند بدانند که ما در 10سال گذشته فیلم‌هایی مثل «خیلی دور، خیلی نزدیک»، «بید مجنون»، «شب بخیر فرمانده»، «به همین سادگی» و چندین فیلم دیگر در راستای ارزش‌ها تولید کرده‌ایم. امسال در زمینه اقتباس برنامه‌هایی داریم که فیلمنامه‌نویسان و کارگردانان را دعوت کرده‌ایم تا از ادبیات موفق دفاع مقدس فلیمنامه تولید کنند. هم‌اکنون از کتاب «دا»، «شنام»، «نورالدین پسر ایران» و چند کتاب دفاع مقدسی دیگر دوستان فیلمساز اقتباس کرده‌اند و فیلم خواهیم ساخت. نویسندگان و راویان صادق در تبدیل کتاب به فیلمنامه تلاش کنند. ما نمی‌گوییم که کامل و بدون نقص هستیم، نه ما هم مثل دیگران دچار اشتباهاتی هستیم که به آن‌ها اعتراف خواهیم کرد.

در ادامه مجری برنامه پس از صحبت‌های «خاموشی»، گفت: این سومین نشست بررسی نسبت دین و سینماست. بعد از صحبت‌های هر کدام از دوستان تعریف آن‌ها را از سینمای دینی بیان خواهیم کرد. آقای خاموشی معتقد هستند که هر فیلمی که به تعمیق مفاهیم دینی کمک کند و به منتفی شدن مفاهیم ضد دینی کمک کند، فیلم دینی است.

«محمد‌صادق کوشکی» به عنوان یکی دیگر از کارشناسان دعوت شده در این نشست صحبت‌هایش را چنین آغاز کرد: خدا را سپاس می‌گویم که در ایامی میهمان امام هشتم شده‌ایم. در بررسی نسبت دین و سینما چند دیدگاه بین کارشناسان وجود دارد، دیدگاه اول معتقد است سینما ظرف است و دین مظروف. سینما می‌تواند به عنوان یک حامل، پیام دینی را به مخاطب منتقل کند و باید از این فرصت رسانه‌ای برای تبلیغ دین استفاده کرد.

وی در ادامه افزود: دیدگاه دوم معتقد است که اساسا دین در هر قالبی ریخته نمی‌شود و هر ظرفی یارای معرفی دین را ندارد و چه بسا بعضی رسانه‌ها برای منتقل کردن پیام‌های دینی خطرناک باشند. در اوایل انقلاب دیدگاه اول مورد توجه بیسیاری قرار گرفت. اینکه کدام یک از این دیدگاه‌ها را بپذیریم بستگی به دیدگاه فلسفی دارد. ما برای پذیرفتن هر دو دیدگاه هنوز به قطعیت نرسیده‌ایم. حال دین را چگونه باید تعریف کرد. در تعریف دین باید گفت دین بسته‌ای حاوی باورها، اخلاقیات منبعث از باورها و شریعت منبعث از اخلاقیات و باورهاست. این هر سه از هم جدا نیستند و اساسا تفکیک آن‌ها از هم ممکن نیست. اگر قرار است فیلمی ادعای دینی بودن را داشته باشد، نباید ناقض این سه فاکتور باشد. اگر هر کدام از این سه فاکتور را نقض کند نمی‌تواند در بسته سینمای دینی تعریف شود و دیگر فیلم دینی نیست.

این استاد دانشگاه ادامه داد: حال اگر هیچ کدام از این سه ویژگی را نقض نکند آیا می‌توان گفت این اثر دینی است؟ خیر. فیلم در این مرحله به مقام لهو می‌رسد. لهو امر حرام نیست اما فضیلتی هم ندارد. فیلم باید اهداف دینی هم داشته باشد، یعنی به دنبال تبلیغ، ترویج و آموزش دین هم باشد. اگر هدف دینی نداشته باشد دینی نیست. اخیرا سینمای معناگرا را سینمای دینی می‌پندارند. سینمای معناگرا سینمای دینی به روایت مسیحی است. سینمای معناگرا نسبتی با سینمای دینی ندارد. سینمای اسلامی تعریف و روش و استاندارد مشخص دارد. کم نداریم فیلم‌هایی که سکس در آن‌ها به وضوح مشاهده می‌شود اما حال و هوای عرفانی هم در فیلم وجود دارد. ما آثاری داریم که در آن‌ها گزاره دینی وجود دارد ولی صرف وجود گزاره دینی نمی‌توان عنوان سینمای دینی را به یک فیلم اطلاق کرد.

کوشکی ادامه داد: فیلم «آخرین وسوسه مسیح» فیلمی پر از گزاره‌های دینی است اما این فیلم در سینمای دینی نمی‌گنجد. شاید در چهارچوب الهیات مسیحی بتوان نام سینمای دینی به آن نهاد. اگر در فیلمی حلال و حرام رعایت نشود، پشت صحنه اختلاط زن و مرد باشد، حجاب در فیلم رعایت نشود و یا حتی تهیه‌کننده‌ای دستمزد عواملش را ندهد، این فیلم دینی نیست.

پش از صحبت‌های «کوشکی»، طباطبایی گفت: با توجه به صحبت‌های «کوشکی» می‌توان نتیجه گرفت که ایشان به مراتب در سینمای دینی مطلقا اعتقاد ندارند.

رییس سازمان تبلیغات اسلامی در ادامه این نشست گفت: احکام در دین اسلام یا تأسیسی است یا امضایی. مثلا قبح ظلم در متن دین است و شارع مقدس با تکیه بر عقل انسانی بر آن صحه گذاشته است، بعضی احکام ما از ادیان دیگر آمده ولی اسلامی است. اگر بپرسیم نسبت سینمای معناگرا با دین چیست پاسخ این است که شاید نسبت انطباقی نداشته باشد ولی من‌وجه هستند. ما از سینما همه چیز را نمی‌خواهیم. سینما می‌تواند بسته به توان خود در ترویج و تعمیق دین اسلام حرکت کند.

در ادامه کوشکی گفت: این قواعد که برای سینمای دینی عنوان شد سخت‌گیری نیست. اساسا ما نمی‌توانیم عنوان سینمای دینی را به هر فیلمی اطلاق کنیم. معنایش این نیست که کسی فیلم دینی نسازد و باب بسته باشد. هنرمند فطرت دارد و می‌تواند به اندازه درک خود در این جهت گام بردارد ولی نباید انتظار داشته باشیم به هر فیلمی که چند گزاره دینی دارد و یا حالات عرفانی دارد، عنوان سینمای دینی را اطلاق کنیم.

حجت‌الاسلام خاموشی در ادامه در پاسخ به یکی از مخاطبان گفت: اینکه شما می‌گویید دشمن دارد ما را رهبری می‌کند و عکس‌العمل ما چیست باید عرض کنم این ما هستیم که داریم دشمن را رهبری می‌کنیم. دشمن در مقابل جبهه باز اسلام سنگربندی می‌کند. اگر اسلام و پیام اسلامی برایش مهم نبود این همه هجمه علیه دین ما به کار نمی‌گرفت. ما در مقابل باید با اعتقاد تولید داشته باشیم. در راستای تولید فیلم‌های دینی تهیه کنندگی و هدایت مفهومی بسیار پر اهمیت است. ما فیلمسازان زبردستی داریم و غنای مفهومی نیز بسیار داریم که باید از این توانایی‌ها استفاده کنیم. این را هم عرض کنم که لازم نیست هر فیلم همه جا مروج دین باشد ممکن هم هست که گاهی فیلم دینی تبلیغ دینی نداشته باشد.

در ادامه این نشست «افتخاری» عضو کمیسیون فرهنگی مجلس گفت: در تعریف سینمای دینی باید بگویم فیلم دینی از زاویه و منظر دین به موضوع نگاه می‌کند و در واقع منظر و زاویه نگاه مهم‌ترین نکته‌ای است که باید فیلمساز به آن توجه کند. اگر از منظر دینی به موضوع فیلم نگاه کنیم حداقل ضریب خطا را پایین می‌آوریم و به تعریف سینمای دینی نزدیک می‌شویم. امیدوارم بتوانیم از این بحث‌ها نتیجه و جمع‌بندی خوبی بدست بیاوریم.

همچنین «مجتبی راعی» فیلمساز با تجربه سینمای دینی با دعوت مجری برنامه وارد بحث شد و گفت: من به عنوان کارگردان باید فیلمم را بسازم و بعد در حین ساختن معنا و مفهوم دینی را پیدا کنم. فیلمی که آقای کوشکی از آن صحبت می‌کنند گمان می‌کنم تا صد سال آینده هم ساخته نشود. همه ما یک نسبتی با دین داریم. اجازه بدیهم فضا کمی بازتر باشد و هر کس در جهت درک و استنباط خود حرکت کند. صحبت‌های آقای کوشکی یعنی اینکه فیلمساز خودش نباشد و بشود آن چیزی که دیگران می‌خواهند و این اتفاق اساسا به نتیجه خوبی ختم نمی‌شود. اگر هر کس خودش باشد و بتواند از آن نسبتی که با دین دارد فیلم بسازد آن وقت جنس خوب هم تولید می‌شود. فضا باید تمیز، باز و صادقانه باشد تا فیلمساز بتواند فلیم بساز. این تعاریف سخت نباید مثل اهرم فشار بر فیلمساز فشار بیاورند. من از کسانی که صادق نیستند صحبت نمی‌کنم، از فیلمسازانی صحبت می‌کنم که دغدغه دینی دارند و صادقانه فعالیت می‌کنند اما با تعاریف سخت و اهرم‌های فشار رو به رو هستند.

حجت الاسلام خاموشی در واکنش به صحبت‌های راعی، گفت: شما قبول دارید که فیلم باید غنای مفهومی داشته باشد؟

مجتبی راعی گفت: بله حتما.

خاموشی ادامه داد: درصد متنابهی غنای مفهومی می‌تواند به فیلم کمک کند. وزن مفاهیم بسیار مهم است. فیلمی دیدم که کسی که می‌خواست مفهوم توسل را نشان دهد، طناب بلندی را از مریض به ضریح وصل کرده بود و خود مریض در روستا بود. خوب این فیلم دینی نیست و مفهوم دینی ندارد.

راعی در پاسخ به خاموشی گفت: من می‌گویم کسی که این طناب بلند را نشان داده است، اتفاقا می‌خواسته حرف مهمی بزند و مفهوم بلندی را نمایش دهد اما فرم بلد نبوده است. تا فرم یک اثر شکل نگیرد، اساسا هنر خلق نمی‌شود.

محمدصادق کوشکی در ادامه گفت: سخت‌گیری‌هایی که دوستان به آن اشاره می‌کنند، سخت‌گیری نیست. کسی که قرار است بندگی کند، این‌ها را سخت‌گیری نمی‌داند. اشکال ندارد که هر کس فیلم خودش را بسازد و به اندازه توانش کار کند اما عنوان سینمای دینی را با دست و دلبازی نمی‌توان خرج کرد. این استانداردها را ما وضع نکرده‌ایم بلکه عین دین است.

در ادامه این نشست «محمد‌مهدی عسگرپور» که به عنوان میهمان در جلسه حاضر بود، گفت: مشکل ما این است که می‌خواهیم به یک سازمان استاندارد و جمع‌بندی نزدیک شویم. اینکه فیلم دینی فیلمی باشد که خداوند بر آن مهر تأیید بزند و اگر از آن سطح تنزل کند دینی نیست، اشتباه است. در برخی معارف بحث‌های جدیدی باز شده است و برخی قوانینی که قبلا وضع شده بود امروز مورد تجدید نظر علما قرار گرفته است. من امیدوارم که دوستانی مثل آقای کوشکی که با این حدت از استانداردهای فیلم دینی صحبت می‌کنند، خودشان فیلم بسازند تا ببینند ارائه مفهوم دینی در یک فیلم به چه شکل است.

کوشکی در پاسخ به عسگرپور گفت: گریز از سازمان استاندارد می‌رسد به تسامح. چرا این‌قدر می‌ترسیم از استاندارد؟ دین امر سیال نیست. کسی که بخواهد بندگی کند این‌قدر از استاندارد نمی‌ترسد. سهم ما از علم تا قبل از ظهور کم است و بعدا تکمیل می‌شود. فیلم دینی هم شاید در زمان ظهور ساخته شود. من قبول دارم که هر هنرمندی بنا به فطرت خود فیلمی در حال و هوای دینی می‌سازد اما عنوان اسلام را هر جایی نکنیم. در کنار تسامح وحشتناکی که وجود دارد کمی استاندارد هم بد نیست.