نشست تحلیل فیلم‌تئاتر «روزنه آبی»/ اکبر رادی همیشه زنده است
به گزارش رسانه خبری تئاترآنلاین، سومین برنامه از سلسله جلسات نمایش فیلم‌تئاترهای شاخص با همکاری مشترک انجمن صنفی منتقدان، نویسندگان و پژوهشگران خانه تئاتر و سینماتک خانه هنرمندان ایران با نمایش فیلم‌تئاتر «روزنه آبی» برگزار شد.
نمایش «روزنه آبی» نوشته اکبر رادی، به کارگردانی محمود محمد یوسف، سال ۱۳۵۵ در مدت زمان ۱۲۱ دقیقه اجرا شده است و منوچهر فرید، آذر فخر، اسماعیل محرابی، داریوش ایران‌نژاد، فرامرز صدیقی، محبوبه بیات، فرح اصولی، جواد خدادادی بازیگرانی هستند که در این نمایش ایفای نقش کرده‌اند.
پس از نمایش این فیلم‌تئاتر، عباس غفاری (میزبان)، حسین کیانی (نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر) و دکتر شهرام خرازی‌ها (منتقد تئاتر) به تحلیل و بررسی آن پرداختند.
در این نشست حسین کیانی درباره‌ی اهمیت متن روزنه آبی و اکبر رادی توضیح داد: قسمت جالب این فیلم تئاتر این است که در آن زمان برای فیلم تئاتر دکوری نمی‌ساختند و مثل یک فیلم واقعی با آن برخورد میکردند. در ابتدا شاهین سرکیسیان فردی بود که می‌خواست این متن را کار کند، اما به دلیل محدودیت‌های آن زمان این اجازه به او داده نشد و در هنگام مرگش نیز یک جلد از نمایشنامه روزنه آبی با او دفن میشود. پس از او آربی آوانسیان که قرار بود طراحی صحنه نمایش سرکسیان را بر عهده بگیرد، نمایش را روی صحنه برد. که البته بعد اجرا با استقبال رو به رو نشد.
کیانی در ادامه گفت: با وجود اینکه 62 سال از نوشتن این اثر میگذرد، اما به نظر تازه ترین اثر اکبر رادی محسوب میشود که علت آن مدرن بودن این نمایشنامه است. رادی در این نمایشنامه به جنبه های اجتماعی و فردی و همچنین تراژدی شکاف نسل‌ها که یک تراژدی همیشگی جامعه ایرانی است، به خوبی پرداخته است.
او اضافه کرد: به عنوان یک کارگردان بعد از تماشای مجدد این فیلم‌تئاتر به شدت وسوسه شدم که این متن را با رویکردی جدیدتر به روی صحنه ببرم و حتی در ذهنم طراحی صحنه و لباس آن را انجام میدادم.
حسین کیانی در ادامه اینگونه گفت: این اثر در بین نمایشنامه‌های ایران یک اثر مدرن محسوب میشود و نسبت به زمان خودش بسیار پیشروتر بود و در واقع میتوان گفت اکبر رادی با نخستین نمایشنامه‌اش قله‌ای را فتح کرد که برای بسیاری دست نیافتنی بود. آثار مرحوم اکبر رادی پس از انقلاب از روی کم شانسی توسط کارگردانان بزرگی مثل مرحوم سمندریان و یا استاد علی رفیعی اجرا نشد و همین باعث کمتر شماخته شدن آثار وی گردید. یکی از خصلت های اکبر رادی این بود که آثار خود را دائما بازنویسی میکرد، در حالی که بسیاری از نویسندگان اینگونه نیستند.
در ادامه این نشست دکتر شهرام خرازی ها اینگونه شروع کرد: اکبر رادی همیشه زنده است و نمایشنامه نویسی در اندازه اکبر رادی هیچ وقت نمیمیرد. وی در ادامه با اشاره به نمایشنامه آهسته با بوی گل سرخ به قدرت نویسندگی رادی و تاثیرگذاری آن در کیفیت یک اثر نمایشی گفت. خرازی ها در مورد نمایشنامه روزنه آبی اینگونه توضیح داد: این نمایشنامه نه جز آثار خوب رادی است و نه جز آثار بد او. نواقصی در این اثر وجود دارد که بخشی از این نواقص باعث جنجال‌هایی در زمان چاپ و اجرای آن شده است.
کیانی در تحلیل این متن اضافه کرد: این نمایشنامه اثری است با عنوان تراژدی تنهایی آدم ها، تراژدی سرگشتگی و یا تراژدی هِرمان. چند محیطه بودن این اثر یکی دیگر از ویژگی های این نمایشنامه محسوب میشود. برای مثال پرداخت به محیط و فضای اقتصادی، محیط فرهنگی، طبقه کارگر که در آن دیده میشود.
خرازی ها در ادامه گفت: به نظر من ورژن سینمایی این اثر را در فیلم برادران لیلا میتوان دید. این فیلم به واسطه صحنه سیلی به گوش پدر مساله ساز شد و متن روزنه آبی هم به دلیل رفتاری که بچه ها در پایان نمایشنامه با پدر داشتند مساله ساز بوده است. در برخی از قسمتهای این نمایشنامه کاراکترها دچار پرگویی میشوند و همین موضوع موجب وارد شدن نقد به این اثر میگردد.
حسین کیانی صحبت های خرازی ها را ادامه داد: بین پرگویی و زیاده گویی تفاوت هست. زیاده گویی یعنی چیزی که اضافه است و میشود آن را حذف کرد. ولی در این اثر هر کجایی از دیالوگها را که حذف کنیم یا به ساختار کاراکتر ضربه میخورد و یا به ساختار آن رویداد و هیچ جمله ای در این اثر بدون علت دراماتیک نیست. اما آن چیزی که باعث میشود پرگویی در این اثر ما را خسته کند به دلیل توانایی کارگردان است. کارگردان نتوانسته اکت های لازم را از متن بیرون بکشد و به بازیگران منتقل کند. در بحث کارگردانی میتوان یک سری از اکت هایی را تعریف کرد که زیر خطوط و متن وجود دارند، در واقع سپیدخوانی متن، که وظیفه کارگردان است که بتواند آن را در میزانسن ها وارد کند. با این تفسیر نمیتوان انگ زیاده گویی را به آثار رادی وارد کرد، چرا که این نمایشنامه ها پرگویی هایی به جا و اندازه دارند.
از جانب دیگر از طرف صحنه نیز درخواستی به آقای رادی نمیشد که این پرگویی ها را سبکتر کند، ما میدانیم که در مراوده چخوف و استانیسلاوسکی بود که چخوف به ایرادات اثرش پی برد. استانیسلاوسکی با به صحنه بردن آثار چخوف یک دید بصری و صحنه‌ای را به چخوف میداد. این مبادله میتوانست بین یک کارگردان درجه یک و اکبر رادی هم اتفاق بیفتد که متاسفانه محقق نشد.
در ادامه عباس غفاری میزبان این نشست اینگونه گفت: استاد رادی از اجرای لبخند باشکوه آقای گیل با کارگردانی دکتر رکن‌الدین خسروی بسیار تعریف میکرد و میگفت که بعدها در بازنویسی اثر به او بسیار کمک کرده است.
حسین کیانی در ادامه اضافه کرد: فردی مانند اکبر رادی که نمایشنامه نویس است را نمیتوان با کسی مانند استاد بهرام بیضایی مقایسه کرد ، چرا که بیضایی اساسا نگاه کارگردانی به آثار دارد. او دامه داد: کتابی چند سال پیش توسط خانم فریدخت زاهدی چاپ شد به نام «خوانش نوین اکبر رادی» که کتاب بسیار خوبی است و باید برای نسل جدید مجددا چاپ شود. تاسفی که میخورم این است که اگر 60 سال پیش همچین اثری مثل روزنه آبی نوشته شده است، الان نباید وضعیت نمایشنامه‌نویسی ما این باشد. به همین دلیل پژوهش در آثار افرادی مثل رادی ، بیضایی و یا غلامحسین زاهدی چقدر میتواند به نسل جدید کمک کند.
