گفت وگو با علی اکبر علیزاد کارگردان نمایش قطعاتی از ساموئل بکت

تئاتر آنلاین – علی اکبر علیزاد پایه گذار گروه تئاتری ۸۴ از اساتید فعال ونوگرای تئاتر دانشگاهی است و سال ها است که در هیئت علمی (گروه تئاتر) دانشکده سینما تئاتر عضویت دارد و یک بکت شناس تمام عیار است . او نمایش های نظیر در انتظار گودو ،خانه برناردا آلبا ،نمایش بدون کلام یک و دو را روی صحنه اجرا کرده است.

علیزاد همواره به همراه دانشجویان تئاتریش در پی ارائه نمایش های متفاوت و نو به لحاظ اجرا ، فضا و ساختار است. علیزاد علاقه زیادی به کار کردن روی متن نمایش نامه نویسان مدرنی مثل بکت ،ممت و پینتر دارد و سال قبل هم نمایش اولئانا نوشته ممت را در تماشاخانه ایرانشهر بر روی صحنه برد. علیزاد در جشنواره تئاتر دانشگاهی امسال نمایش زبان کوهستانی / ایمان به خود که نوشته مشترک پینتر و کریمپ است را در تالار مولوی روی صحنه آورد .این کارگردان نوجو ترجمه هایی نظیردر انتظار گودو ،یادداشت هایی در باب سینماتوگرافی روبرو برسون ، یادداشت های در باب باغ آلبالو دیوید ممت و … . انجام داده داده است . علیزاد بیشتر متن های ساموئل بکت را روی صحنه اجرا کرده است و چند سال قبل هم نمایش قطعاتی از ساموئل بکت را در تالار مولوی روی صحنه برده بود . علیزاد در تازه ترین تجربه کارگردانیش درپروژه مرکز مطالعات اجرایی قشقایی تمرین – اجرای قطعاتی از ساموئل بکت را بازی علیرضا کی منش، مرتضى حسین زاده، کتایون سالکى، شفق نصر، نوید زارع، پژمان یاورى، محمد مجیدیان دی ماه روی صحنه برده است. در این تمرین – اجرا علیزاد و گروه تئاتر ٨٤ پنج نمایشنامه کوتاه اثر ساموئل بکت با نام هاى بازى ، فاجعه ، آمد و رفت، آخرین نوار کراپ، قطعه بى کلام ٢ را به صورت جنرال اجرا می کند .با او در باره ساختار اجرای نمایش قطعاتی از ساموئل بکت گفت وگویی انجام داده ایم.

به نظر می رسد علاقه زیادی به آثار و متن های ساموئل بکت دارید؟
من هیچ متنی را بدون اینکه علاقه ای به آن نداشته باشم تا به حال روی صحنه نبرده ام.ساموئل بکت نویسنده ای است که علاقه زیادی به او دارم. متن های بکت و اجرایش برای من همیشه یک چالش بزرگ بوده است.بنابراین دوست دارم خودم و بازیگرانم همیشه با این چالش بزرگ مواجه بشویم.

اغلب متن های بکت متن های سنگین و چند لایه ای هستند و برای ارتباط مخاطب با نمایش هایی که بر اساس نمایش نامه بکت اجرا می شود کارگردان کار سختی در پیش دارد؟
این روزها اغلب نمایش هایی که روی صحنه اجرا می شود ، به نوعی نشان می دهند کارگردان خواسته با استفاده ازساختار سهل الوصول به تماشاگر باج بدهد و فرقی نمی کند که متن مال بکت باشد و یا نویسنده دیگری .تلاش اصلی راضی نگه داشتن مخاطب است. درمورد بکت ایجاد ارتباط با مخاطب کارگردان راه سخت تری درپیش دارد. زیرا دنیای بکت خاص،تقلیل گرایانه ومینی مال است. دراجرای نمایش تلاش کرده ام به بکتی نزدیک بشوم که روزمره تراست و می شود درشرایط روزمره بکت را درک کرد. درکارهای قبلیم ازساموئل بکت خیلی وفاداربه ساختارمتن هایش وفاداربودم. من درکلیت علاقه زیادی به فرم دارم و البته نه استفاده صرفا فرمال: فرم برای فرم. فرمی را به کار می برم که در خدمت انتقال مفاهیم ، احساس و معانی نمایش به مخاطب باشد . فرم هایی که من به کار می گیرم فرم های احساس و معنا هستندو برای من نوع فضای نمایش تعیین می کند که کار چه ویژگی هایی به لحاظ فرم اجرایی داشته باشد

بنابراین در اجرای نمایش یک دراماتورژی کامل انجام دادید؟
دراین اجرا تاویل و تفسیرهایی انجام داده ام که تصور می کنم که شاید خوشایند بکت شناسان نباشد و چون یک بار دیگر این نمایش نامه را روی صحنه برده بودم نخواستم خودم را تکرار کنم و قالب جدیدی را مورد استفاده قرار دادم .

در سال های اخیر هم خیلی از کارگردان جوان و باسابقه در تئاتر ایران به سراغ کارهای بکت رفته اند؟
نگرش قدیمی و از مد افتاده ای در تئاتر ایران وجود دارد که در بحث ابزورد قابل تعریف است. برایم خیلی عجیب است که خیلی ها هنوز تصور می کنند بکت یک نمایش نامه نویس ابزورد است وفکر می کنند موقعی حرف از ابزورد به میان می آید،یعنی سبک و متد خاصی وجود دارد و بازیگری خاص آن هم به کار می رود. درحالی که اصلا این چنین نیست و واقعا در سی سال اخیر کلا نظریه پردازان مهم در همه جای دنیا این نگاه را کنار گذاشته اند و نمی شود با واژه ابزورد کارهای بکت را توضیح داد.

از نگاه شما از چه زاویه ی جدیدی باید به سراغ اجرای متن های بکت رفت؟
نگرش های مختلفی وجود داد. می شود به جای اینکه بکت را پوچ گرا بدانیم، او را نویسنده ای شجاع بدانیم که به درون هولناک ترین مسائل نظیر جنگ،کشتار،گرسنگی وغیره می رود. بکت اصلا به مفهوم رایج پوچ گرا نبوده است و اعتقادی ندارد همه چیزبه پایانش رسیده است.

یکی از ویژگی های متن های بکت کم شخصیت بودن آنها است. این مسئله برای شما چه ویژگی هایی دارد؟
اجرای نمایش بر اساس متن های کوتاه بکت کار دشواری است و نمی شود گفت که چون نمایش نامه های بکت کم شخصیت هستند اجرایش آسان است. درمتن های بکت مفهوم و بن مایه نمایش درسکوت فضا و رابطه بین شخصیت ها اتفاق می افتد.

نسبت به اجرای نمایش قطعاتی از ساموئل بکت در سال ۸۷ درتالار بزرگ مولوی چه تغییراتی را در اجرای جدید در سالن بلک باکسی قشقایی به وجود آوردید؟
در اجرای جدید سه شخصیتی که زن بودند تبدیل به مرد شدند و از وفاداری به میزانسن های بکتی در اجرای قبلی هم دور شدم. دراین اجرا آدم های معمولی تر روایت می شوند.

آیا بعد از گذشت شش دهه از ظهور بکت ، می توانیم او را همچنان یک نویسنده آوانگارد بدانیم؟
بله،ادوارد آلبی درجایی گفته بود که “نمی توانم در شهری زندگی کنم ،که درآن هر روز اجرایی ازکارهای بکت روی صحنه نرود.”بکت سوای تاثیر گذاریش روی تئاتر معاصر،به خصوص در ایران باید بیشتر از این در اجراهای صحنه ای مورد استفاده قرار بگیرد.به خاطر اینکه بدون درک از بکت نمی توانیم اجراهای موثری ازتئاترمعاصرداشته باشیم. بکت بیش از اندازه روی تئاتر آونگارد تاثیرگذار بوده است.

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی – ایران تئاتر