نگاهی آسیب شناسانه به جشنواره نمایشنامه خوانی مشهد

سید جواد اشکذری – عضو کانون ملی منتقدان تئاتر کشور

تئاتر آنلاین– فراخوان یازدهمین جشنواره نمایشنامه خوانی مشهد در حالی در هفته گذشته منتشر شد که نزدیک به دو سال است که علاقه مندان و هنرمندان بسیاری در شهرمان منتظر انتشار آن بودند.

برگزاری جشنواره نمایشنامه خوانی از سال ۸۳ در مدرسه تئاتر شمایل آغاز شد و تا سال ۹۲، به صورت مستمر برگزار گردید تا تعداد دوره های خود را به عدد ۱۰ برساند. این جشنواره در دوران مختلف خود با فراز و نشیب های فراوانی روبرو بود. دبیران مختلفی را به خود دید. هر دبیری هم برنامه هایی را در دوره خود برگزار کرد. یک سال بولتن منتشر می شد و یک سال هم نشست های نقد و بررسی. برخی دوره ها هم به هر دو توجه می شد. برخی از دوره ها کلاس آموزشی برگزار می گردید و نشست های تخصصی و برخی از دوره ها هم نه حرفی از آن بود و نه عملی. برخی از دوره ها به صورت استانی برگزار شد. برخی از دورها بلیط فروخته می شد. برخی دوره ها بازخوانی داشت و برخی از دوره ها هم این مرحله حذف شد و اعضای هیئت بازبینی بودند که تمام متون ارسالی آمده به بخش بازبینی را بررسی می کردند. بهرحال در یک دهه برگزاری جشنواره، هیچ وقت یک دوره به صورت کامل برگزار نشد. اما آنچه در همه دوران شاهدش بودیم داوری بود و اعلام برگزیدگان که معمولا برگزیده ها به جوایزشان می رسیدند… اما آنچه در همه ادوار برگزاری جشنواره شاهدش بودیم فقر مالی این رویداد بود که هیچ گاه هزینه های ستادی از هیئت بازخوانی گرفته تا هیئت های بازبینی و داوری ها و منتقدان و غیره ارائه نشد و سال به سال شاهد ضعیف شدن اعضای این هیئت ها و نیروهای فعال ستادی جشنواره بودیم و اغلب هنرمندان برجسته تئاتر مشهد سعی کردن همکاری خود را از این جشنواره قطع کنند. اوج بی توجه ای به حق هنرمندان ستادی جشنواره، دوره دهم بود که در سال ۹۲ در مشهد برگزار شد و تاکنون نه تنها فعالان جشنواره دستمزدشان را نگرفتند بلکه برگزیده ها هم تاکنون جوایزشان را دریافت نکردند و با پیگیری هایی که «مشهدتئاتر» کرد دبیر جشنواره (کریم جشنی)، رئیس وقت انجمن نمایش مشهد و استان (علی روحی) و نیز مسئولان هنری اداره ارشاد اسلامی تمام گناه عدم پرداختی هزینه های جشنواره و جوایز برگزیدگان را به گردن حامی مالی انداختن و حامی مالی (پویا امینیان) هم تمام مسئولان برگزاری جشنواره را به عدم انجام تعهدات خود محکوم کرد و در میان این بازی باز هم هنرمندان جویای نام جشنواره ضرر و زیان دیدند که در تابستان سوزان ۹۲ زحمت کشیدند و با همه بی امکاناتی و نبود مکان تمرین عرق ریختند و برگزیده جشنواره شدند و حالا باید نظاره گر بازی مسخره ای شوند که برخی اسمش را گذاشتند من نبودم دستم بود تقصیر آستینم بود.

فراخوان یازدهمین جشنواره نمایشنامه خوانی مشهد

بهر حال اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی باید حامی حق هنرمندان تئاتر این شهر باشد و علی روحی که هم اکنون سمتی در انجمن ندارد باید باز هم جوابگوی مشکلات مالی جشنواره در چند سال اخیر باشد و برای شفاف سازی توضیحات لازم را از او بخواهند. متاسفانه از ضعف های ساختاری انجمن نمایش همین است که وقتی مدیری از سمت خود برکنار می شود هیچ حساب و کتابی درخصوص چرخش مالی او نمی شود و حتی دبیران جشنواره هم در چنین وضعیت آرامش بخشی به سر می برند و بعد از برگزاری جشنواره و اختتامیه جوابگوی هیچ هزینه ای نخواهند بود.

متاسفانه مسئولان برگزاری جشنواره دهم نمایشنامه خوانی، قرارداد محکمی به حامی مالی نبستند و امیدواریم امسال که باز هم یک حامی مالی دیگر قرار است تمام هزینه های جشنواره را بدهد، دیگر شاهد سوء استفاده و مشکلات دوره های گذشته نباشیم.

فراخوان جشنواره یازدهم در حالی منتتشر شده که چند بار قول انتشار آن را از سوی معاون هنری اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد در یک سال گذشته در اخبار رسانه ای خواندیم تا اینکه یک هفته پیش به سرانجام رسید. حجت طباطبایی علت تاخیر انتشار فراخوان را قطعی کردن قرارداد با حامی مالی جدید جشنواره اعلام کرد. امیدواریم باز هم شاهد این نباشیم که بعد از مراسم پایانی جشنواره که حامی مالی تمام استفاده های تبلیغاتی خود را کرده به تعهداتش عمل نکرده باشد.

به طور حتم شورای سیاستگذاری و برنامه ریزی قوی جشنواره نمایشنامه خوانی یازدهم می تواند مهمترین عامل عدم بروز هر گونه مشکلات سال های گذاشته باشد و تنها به شکل یک شورای تشریفاتی تبدیل نگردد. پیگیری فراخوان برگزاری این جشنواره از جدی ترین فعالیت های امیر احسان امیرپور، معاون رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان خراسان رضوی در امور مشهد است که باید دید از عهده برگزاری آن بر می آید. متاسفانه از مهمترین ضعف های این دوره از جشنواره، انتشار فراخوان قبل از انتخاب دبیر آن است. این موضوع مانند این است که تمام قوانین برگزاری جشنواره همراه با تنظیم تقویم زمانی را مشخص کنیم و بعد به یک نفر بگوییم این هم اسپانسر و حالا برو برگزار کن.

بهرحال دبیری که هنوز انتخاب نشده باید دارای ویژگی های بسیاری باشد که امیدواریم این اتفاق به زودی بیفتد. دبیر جشنواره باید بی طرف باشد و از لحاظ فکری و انتخاب ترکیب داوری و هیئت های بازخوانی و بازبینی مستقل عمل کند و از هر گونه باندگرایی و گروه گرایی پرهیز نماید و خودش را درگیر اختلافات برخی در ادارات و تشکل های هنری و تئاتری نکند. دبیر جشنواره صرفا نباید یک نیروی اجرایی باشد که فقط به نظران و فرمایشات مسئولان اداری و هنری ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی مشهد و استان و نیز انجمن نمایش استان عمل کند. باید خود دارای تفکر مستقل باشد… اما یکی دیگر از مهمترین ویژگی های دبیر، جایگاه ویژه او در بین هنرمندان و هنرجویان تئاتر مشهد است. با توجه به اینکه فراخوان جشنواره دیر منتشر شده و یا بهتر بگوییم در زمانی انتشاریافته که اغلب گروه های نمایشی درگیر تمرینات جشنواره تئاتر استانی هستند، دبیر می تواند در این وضعیت از نفوذ و محبوبیتی که دارد، هنرمندان و گروه های تئاتری را فعال کند.

هر چند به برکت برگزاری نشست های تخصصی «شنبه های خوانش» در سال گذشته، می توان امیدوار به حضور چشمگیر هنرمندان جویای نامی در این عرصه باشیم، اما چند نکته است که تا حدودی استقبال از شرکت در این جشنواره را کاهش می دهد. مهمترین آن ها حذف نمایشنامه های خارجی است. جشنواره نمایشنامه خوانی –از برگزاری همان دوره اول- براساس مباحث علمی و تخصصی در زمینه های مختلف به خصوص درام نویسی شکل گرفته و از همان ابتدا قرار بود که این رویداد بستری برای خوانش و بررسی آثار و شاهکارهای روز نمایشنامه نویسی جهان باشد. دلیلی برای حذف نمایشنامه های خارجی در بخش مسابقه جشنواره وجود ندارد و حتی وجود بخش جنبی فراخوان امسال به دلیل غیر رقابتی بودنش نمی تواند ایجاد انگیزه لازم برای شرکت در این بخش را بوجود آورد. بهرحال جشنواره ای که بر اساس خوانش و بیان درست از یک نمایشنامه است نمی توان بستری برای کشف استعداد نمایشنامه نویسی و نویسنده بومی باشد. متاسفانه نمایشنامه نویسان مطرح مشهد و استان هم آثار تازه و جدید خود را در بستر خوانش این جشنواره قرار نمی دهند و یا کمتر قرار خواهند داد و نتیجه آن باز هم می شود که به تماشای خوانش های نمایشنامه های بومی تکراری سال های گذشته باشیم و یا خوشبینانه اش این است که اغلب به دلیل همین گریز از تکرار به سمت نمایشنامه های کارشده در تهران بروند.

البته در این دوره از جشنواره، بخش ویژه ای هم وجود دارد که طبق فراخوان در این بخش به سفارش دبیرخانه جشنواره چند اثر بومی و فاخر مورد حمایت ویژه قرار خواهند گرفت. البته هر سال سخن از سفارش چند خوانش نمایشنامه به چند هنرمند برجسته تئاتر مشهد شنیده می شود که به دلایلی که مهمترین آن ها مسائل مالی است، به سرانجامی نمی رسند و بر فرض اگر خوانشی را در این بخش شاهد باشیم، دیگر نامش را نمی توانیم فاخر بگذاریم.

درباره شرایط و مقررات جشنواره، نکته جدیدی وجود ندارد و همه آن ها هرسال در فراخوان جشنواره نمایشنامه خوانی تکرار می شود و امیدواریم امسال به آن ها قانونی عمل شود.

اما نکته پایانی این نوشتار را به تقویم جشنواره یازدهم نمایشنامه خوانی اختصاص می دهیم. انتشار فراخوان برای اولین بار هست که در ماه رمضان منتشر می شد. در سال های قبل فراخوان یک ماه قبل از ماه رمضان منتشر می شد و تا آخر ماه مبارک جشنواره برگزار می شد و امسال برای اولین بار است که جشنواره خارج از ماه رمضان برگزار می شود. یکی از فلسفه های وجودی جشنواره نمایشنامه خوانی مشهد در ماه رمضان فعال کردن فضای تئاتر این شهر در ماهی است که کمتر شاهد اجرای عمومی هستیم. مرداد ماه اوج تمرینات بیش از ۵۰ گروه تئاتری در مشهد است و شاید درگیر بودن اغلب هنرمندان تئاتر مشهد تا حدودی در شور و نشاط جشنواره تاثیری بگذارد.

امیدوارم شاهد جشنواره بسیار خوب و تاثیرگذاری در تئاتر مشهد باشیم.

عکس: محمد جواد عبدی