معرفی کتاب «نمایش در ایران» به قلم بهرام بیضائی

شهریور 19, 1402 1

کتاب « نمایش در ایران» در ابتدا به صورت سلسله مقالات «نمایش در ایران» توسط بهرام بیضائی، در دوره سوّم «مجلّهٔ موسیقی» در سال های ۱۳۴۱ و ۱۳۴۲ منتشر میشد. سپس در سال ۱۳۴۴ مجموع این چهارده مقاله در کتابی به نام «نمایش در ایران» با شصت تصویر و طرح و یک واژه نامه طبع شد. این کتاب سال ها نایاب بود. زیرا بیضائی میگفت: « کتاب نیاز به بازخوانی و بازنویسی دارد. باید کامل شود. امروز حرفهای بیشتری درباره نمایش در ایران دارم گه در چاپ اول ناگفته مانده. باید فرصتی باشد و فراغتی و نبود دلواپسی از گذران روزمرگی تا بنشینم و کتاب را برای چاپ جدید آماده کنم…»
و به همین دلیل این کتاب به صورت غیرقانونی و نسخه زیراکسی تکثیر می شد، و این ظلمی به نویسنده بود که بی موافقت او و حفظ حقوق مادی و معنوی اثر، کتاب به دست خواننده برسد. همین استدلال بیضائی را راضی کرد تا اجازه چاپ بعدی «نمایش در ایران» را در همان شکل و شمایل و محتوای قبلی بدهد. و سرانجام چاپ دوباره ای از آن در سال ۱۳۷۹ ممکن شد.

درباره کتاب «نمایش در ایران»

در پیشگفتار این کتاب بهرام بیضایی نوشته است: «این یک تاریخ زنده نیست. هرچند زنده نبودن از مشخصات هرکتاب تاریخ است، ولی این بار علت را شاید در نمایش ایران باید جست که نیمه جانی سخت جان بوده است. شاید هم در نبودن نمایشگاهی، مجموعه ای، بایگانی آثاری، جایی که در آن نشانه ها یا بازماندگانی را بتوان پیدا کرد. این مطلب کوچکی نیست. در یکی دو سرزمین همسایه ما موزه هایی هست که در آنها برای عروسکهای خیمه شب بازی ایرانی از عهد سلجوقی تا امروز را میشود دید. ولی اینجا موزه ها از هیچ چیز پر است. برای نویسندگان امکان سفرهای چندانی، آنچنان که نویسنده خارجی برای مشاهده دارد، نیست.»

فراهم کردن این کتاب سالهای 39 تا 44 بیضائی را به خود اختصاص داده است.افرادی مانند داریوش آشوری، فرخ غفاری، داوود رشیدی، پرویز کاردان و … در گردآوری این کتاب به بیضائی کمک کرده اند.

بهرام بیضائی در ابتدای این کتاب به نمایش های پیش از اسلام و پس از آن به نمایش های پس از اسلام پرداخته است. نقالی، نمایش های عروسکی و نمایش های شادی آور دسته بندی هاییست که پیرامون نمایش های پس از اسلام مطرح شده اند.

بخش هایی از کتاب «نمایش در ایران»

نمایش در آغاز از تحول رسم ها و نیایش های مذهبی بیرون آمد و وقتی به جایی رسید که دیگر رسم و نیایش نبود ، باز همواره نیازمند دستگاه دین و بیت المالش بود.معمولا چنان گمان میرود که غریزه ناخودآگاه نمایشگری در بشر پیش از تاریخ در اجتماع های قبیله ای بروز کرده است. به هنگام غروی، افراد یک قبیله یا طایفه، گرداگرد آتشی که آنرا برای به دست آوردن گرما و یا ترساندن جانوران افروخته بودند، جمع میشدند و به رقص با حرکات و آرایش های عجیب و صداهای ترس آور میپرداختند، نقاشی هایی که از رقص های دسته جمعی به گرد آتش و نظایر آن بر تکه های سفال به دست آمده وجود چنین اجتماع هایی را در ایران تایید میکند.

مختصه ی کلی تمدن و فرهنگ ایران مثل اغلب تمدن های کهن آنست که تمدنی است وابسته به زمین. یعنی پیکره ی اصلی آن را اقتصاد روستایی، روستانشینی، استبداد زمین و استبداد در سلسله مراتب اجتماعی تشکیل میدهد.

در این کتاب در بخش نمایش های پس از اسلام، نحوه شکل گیری انواع نمایش به تفضیل شرح داده شده است. در قسمت دیگری از این کتاب گفته شده: با حمله اعراب در ایران، عقایدی حاکم شد که نمایش را نمیشناخت، و واسطه های این عقاید شروع به طرد نمایش کردند، چرا که معتقد بودن که خلق هر اثر دیگری در رقابت با خلقت خداوند است. در نتیجه پیکرسازی و شبیه سازی لغو و نهی شد اما به تمامی از میان نرفت و ذوق سازندگی و بازیگری طی دو سه قرن، راه های دیگری برای بروز پیدا کرد.