جایگاه طراحی لباس در تئاتر را نمی شناسند
پریندخت عابدین نژاد کارشناس و طراح لباس تئاتر درباره مشکلات این حرفه سخن گفت و ابراز امیدواری کرد که طراحی لباس نیز مثل دیگر بخش های یک اثر نمایشی مورد نقد کارشناسانه قرار گیرد.
پریندخت عابدیننژاد طراح لباس تئاتر که این روزها نمایش «بیوههای غمگین سالار جنگ» را در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه دارد، درباره طراحی لباس این اثر نمایشی به (تئاتر آنلاین) مهر گفت: من معمولاً برای طراحی لباس یک نمایش با متن پیش میروم و از آنجا که «بیوههای غمگین سالار جنگ» فضای گروتسک داشت من این امر را در طراحی لباس اثر منظور کردم.
طراحی لباس «بیوه های غمگین سالار جنگ» براساس یک ایده همگانی
وی ادامه داد: این نمایش در عین حال که از المانهای ایرانی بهره برده، فضای گروتسک هم دارد و در عین حال که نمایشی رئالیستی است از فضای غیرواقعی نیز برخوردار است. در طراحی لباس این اثر تلاشم این بوده که بر اساس شخصیت آدمهای نمایش؛ رنگ لباس، پوشش و مدل لباسشان را انتخاب کنم. این اثر نمایشی در زمان پهلوی دوم میگذرد اما کاراکترهای آن انگار فرهنگ خانی و قاجاری خود را حفظ کرده اند.
وی درباره نوع پوشش زن های نمایش که شباهت هایی به دوران الیزابت دارد، گفت: ممکن است نوع پوشش زنهای نمایش همچون ۸۰۰ سال پیش انگلستان باشد و به زمان جنگهای صلیبی که اشراف حجاب هم داشتهاند، بازگردد اما ارتباطی به عصر الیزابت ندارد البته قصد من این نبوده که طراحی لباس نمایش به آن دوران نزدیک باشد. در واقع طراحی لباس این اثر نمایشی یک ایده همگانی بود که با بازیگران و کارگردان نمایش به آن رسیدیم.
عابدیننژاد درباره چگونگی طراحی لباس یک اثر نمایشی و مشکلاتی که طراحان در این راه با آن روبرو هستند، توضیح داد: من برای طراحی لباس آثار، خیاط ثابت دارم و لباسهایم را به کارگاهی میدهم که با مدیرش آشنایی و همکاری دارم. البته گاه شده است که خودم دوخت لباسها را برای کمک کردن به گروه نمایش و یا به این دلیل که خیاط نمیتواند ایده من را اجرا کند، بر عهده گرفتهام چون در برخی مواقع برای اینکه هزینه کمتری به کارگردان تحمیل شود و یا اینکه طراحی خاصی مدنظرم بوده است خودم اجرای طرحها را بر عهده گرفتم.
این طراح لباس تئاتر یادآور شد: زمانی که مرکز هنرهای نمایشی خیاطخانه داشت ما پولی برای دوخت لباسها پرداخت نمیکردیم و حتی کمک هزینهای هم از مرکز برای این کار به ما پرداخت میشد. حتی در سال های آخر مسئول کار با ما به بازار میآمد و هزینه خرید پارچهها را پرداخت میکرد. در آن زمان دستمان برای طراحی لباس خیلی باز بود و میتوانستیم ایدههایمان را به درستی اجرا کنیم اما الان مجبوریم با توجه به بودجه کارگردان کار کنیم و از خیلی ایدهها صرفنظر کرده و خودمان لباسها را بدوزیم.
این هنرمند و مدرس تئاتر با اشاره به اینکه خودش آرشیو لباس دارد، بیان کرد: داشتن آرشیو لباس کمک زیادی برای انجام کارها به من میکند اما زمانی که طراحی لباس نمایش خیلی خاص است باید حتماً لباسها دوخته شود و نمیتوان از آرشیو لباس استفاده کرد. معتقدم که اداره کل هنرهای نمایشی حتماً باید به گروهها در این زمینه کمک کند چون شرایط کاری طراحان لباس در این سالها بسیار سخت شده است. متاسفانه تئاتر خصوصی ما هنوز به شکل کامل شکل نگرفته و به سختی حامیان مالی حاضر میشوند روی تئاتر سرمایهگذاری کنند. در فرهنگ ما، تئاتر هنوز جایی ندارد و به این ترتیب طراحی لباس هم بسیار مشکل و پرهزینه خواهد بود.
ناآگاهی برخی کارگردان ها درباره طراحی لباس
وی با اشاره به اینکه بسیاری از کارگردانها به ارزش طراحی لباس در تئاتر واقف نیستند، گفت: لباس مانند یک شخصیت حرف میزند و حتی لباسِ کاراکترهای نمایش در بسیاری از مواقع میتواند به معرفی آن شخصیت و ویژگیهای او بپردازد. بسیاری از کارگردانهای ما در این زمینه آگاه نیستند و کار طراحان هر سال سختتر میشود. البته مسhله دستمزدها هم مطرح است و بسیاری از کارگردانها متوجه نیستند چه زحمت زیادی برای طراحی لباس یک اثر نمایشی کشیده میشود.
عابدیننژاد درباره استفاده از لباسهای تاناکورا در طراحی لباس یک نمایش، عنوان کرد: از لباسهای تاناکورا استفاده خیلی زیادی در طراحی لباس نمایشها میشود چون در بسیاری مواقع اگر بخواهید مثلا یک پالتو را بدوزید هزینه زیادی برایتان دارد پس بهتر است که از لباسهای دست دوم که در بازار یافت میشود، استفاده کنید. حتی معتقدم که لباسهای تاناکورا عنصر اصلی در پیشبرد طراحی لباس در ایران هستند. در برخی مواقع هم نمیتوان متریال اصلی برخی لباسها را پیدا کرد و به این طریق از لباسهای تاناکورا استفاده میشود. حتی امسال هم شاهد بودیم که جایزه طراحی لباس بخش بینالملل را به فردی دادند که به قول خودش اصلاً اینکاره نبود و شغل اصلیاش کارگردانی است و لباسها را هم از تاناکورا تهیه کرده بود.
وی ادامه داد: متاسفانه داوران ما متوجه تفاوت های کاری که کاملاً طراحی شده با کاری که تماماً از فروشگاههای تاناکورا خریداری شده، نشده بودند که معتقدم این اتفاق یک فاجعه است. البته همه از لباسهای تاناکورا در آثارشان استفاده میکنند، اما نمایشی که همه لباسهایش از تاناکورا خریداری شده، رسم بدی را آغاز میکند که عواقب ناخوشایندی دارد.
عابدیننژاد با انتقاد از عملکرد داوران در جشنوارههای تئاتر فجر در زمینه طراحی لباس، متذکر شد: متاسفانه داورانی که برای حضور در جشنواره تئاتر فجر انتخاب میشوند بعضا آشنایی و تخصصی با مقوله طراحی لباس ندارند و لباس را نمیشناسند. امیدوارم حداقل در داوریها و نقدها به شکل کارشناسی طراحی لباس در تئاتر در نظر گرفته شود تا اشتباهها و نکات مثبت طراحیها بیان شوند.
لباس باید به تن بازیگر بنشیند
طراح صحنه نمایش «هیچکس نبود بیدارمان کند» متذکر شد: ممکن است برخی مواقع لباسی زیبا باشد اما در کل مناسب آن اجرا طراحی نشده باشد. بنابراین معتقدم که لباس زیبا، مهم نیست بلکه لباس باید بازگوکننده شخصیت بازیگر باشد نه اینکه صرفاً از زیبایی برخوردار باشد. زمانی که بین صحنه، لباس و شخصیت هارمونی وجود نداشته باشد، کار مطمئناً دچار مشکلاتی خواهد بود بنابراین اگر صرفاً لباسهای یک نمایش فشن باشد یا اینکه فقط لباسی تن بازیگران کرده باشیم، اشتباه است. متاسفانه ما در این زمینه کارشناسی نداریم که طراحی لباس آثار را به نقد بکشد.
طراح لباس نمایش «طپانچه خانم» اضافه کرد: معتقدم همین که لباس به تن بازیگر نشسته باشد باعث میشود که آن نمایش و طراحی لباسش دیده شود اما متاسفانه بازیگرانی داریم که در کار طراح لباس دخالت میکنند و نظرهای غیرکارشناسی میدهند در حالی که بازیگران فقط میتوانند درباره راحتی لباس اظهارنظر کنند چون طراح بر اساس تجربیاتش آن کار را طراحی کرده است.
عابدیننژاد اشاره کرد: یکی دیگر از مسایل طراحان لباس، متناسب بودن لباسهای طراحی شده با موازین اسلامی است و رعایت همین نکات کار ما را در ارایه ویژگیهای شخصیت پیچیده میکند اما زمانی که کاری خوب اجرا شود خستگی از تنمان بیرون میرود.
طراحی لباس نمایش های امروزی سخت تر از نمایش های قدیمی است
وی درباره تفاوتهای طراحی لباسهای امروزی با لباسهای تاریخی و قدیمی، عنوان کرد: معتقدم که طراحی لباس امروزی خیلی سخت است به خصوص در مورد کارهای ایرانی چون اولاً ما مساله رعایت حجاب را داریم و به عنوان نمونه باید تمهیدی بیاندیشیم که یک خانم خانهدار در خانه روسریاش جزئی از لباسش به حساب بیاید چون مثلاً هیچکس در حریم خصوصیاش روسری به سر ندارد یا یقه اسکی نمیپوشد. اگر نمایش این جزئیات بدون خلاقیت و زیباییشناسی صورت گیرد، آن شخصیت دچار مشکل خواهد شد. این مشکلات در ارایه کاراکترهای مرد هم وجود دارد چون لباس های جوانان امروزی را نمی توان آنطور که در جامه وجود دارد به نمایش گذاشت.
وی ادامه داد: پس تلاش ما در طراحی لباس آثار امروزی این است که شخصیتها را باورپذیر به نمایش بگذاریم تا هم مشکل ممیزی پیدا نکنند و هم بتوانند به درستی به مخاطب معرفی شوند. در کارهای قدیمی دست من به عنوان طراح لباس بازتر است. البته در نمایشهای خارجی هم ما با مشکلاتی روبرو هستیم اما مشکلمان در نمایشهای امروزی که در ایران رخ میدهد بیشتر است.
عابدیننژاد که به عنوان طراح لباس برگزیده جشنواره سی و چهارم تئاتر فجر انتخاب شده است، در این باره بیان کرد: من بیش از ۲۰ سال است که کار طراحی لباس انجام میدهم. تابحال در هر دوره که جایزه طراحی لباس وجود داشته، من نامزد دریافت این جایزه بودم اما سال گذشته برای اولین بار این جایزه به من تعلق گرفت که جای خرسندی دارد. البته فکر نمیکنم گرفتن این جایزه تاثیری در روند کاریام داشته باشد و تنها شاید باعث شود کسانی که من را نمیشناسند بهتر با کارهایم آشنا شوند چون من همیشه پیشنهاد کاری داشتهام.
وی در پایان درباره دیگر فعالیتهایش گفت: پیشنهاد طراحی لباس نمایش «در همسایگی خانه ما خروس می خواند» به کارگردانی شهرام کرمی را دارم که قرار است در تماشاخانه ایرانشهر به صحنه برود. همچنین احتمالاً مهرماه نیز نمایش «طپانچه خانم» به کارگردانی شهاب حسینپور که در جشنواره تئاترفجر نیز به صحنه رفته بود در تالار چارسو اجرا خواهد شد.