برخی با تئاتر تجارت‌خانه راه انداختند
نصرالله قادری می‌گوید، تئاتر دینی یک مفهوم کلی و جامع است که تمامی نمایش‌ها را در بر می‌گیرد، تئاتر ضد مذهبی خاص وجود دارد، اما هیچ تئاتری ضددین نیست.
تئاتر آنلاین – مهسا مقدم: صاحب‌نظران و استادان عرصه تئاتر این هنر را به دلیل رسالتی که بر عهده دارد به‌طور کلی دینی تلقی می‌کنند و هیچ تئاتری را خارج از دین نمی‌دانند، اما وقتی نگاهی به آثار تعدادی از هنرمندان می‌اندازیم به تعریف دیگری از تئاتر دینی بر می‌خوریم و متوجه می‌شویم که ذهنیت آنها از تئاتر دینی، همان تئاتر مذهبی است. به‌همین بهانه با نصرالله قادری دبیر همایش تئاتر دینی در جشنواره تئاتر رضوی، گفت و گویی انجام دادیم که می‌خوانید:
تئاتر مذهبی یکی از زیر مجموعه های تئاتر دینی محسوب می‌شود اما در بسیاری از مواقع بین این دو تفکیک صورت نمی‌گیرد.
تئاتر دینی در ایران مغفول مانده زیرا مفهوم تئاتر دینی و مذهبی یگانه شده است و هیچ تفاوتی بین دین و مذهب وجود ندارد؛ در صورتیکه تئاتر دینی یک مفهوم کلی است و از زمان پیدایش تئاتر، در یونان تئاتر دینی بوده است. هیچ تئاتری ضد دین نیست اما ممکن است علیه یک مذهب خاص باشد و یک مذهب خاص را به نقد بکشد، حتی این‌گونه تئاتر هم تئاتر دینی محسوب می‌شود.
در برخی مواقع مشاهده می‌کنیم نمایشی اجرا می‌شود که ویژگی‌های تئاتر مذهبی را ندارد و مخاطب را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد چراکه به لحاظ ساختار و متن هم ضعیف است.
حکومت ما یک حکومت دینی است و متاسفانه عده‌ای از این شرایط بهره‌برداری و سودجویی می‌کنند و آثار شعاری با نام تئاتر دینی به صحنه می‌آورند؛ در صورتیکه جای این آثار روی صحنه تئاتر نیست و باید در مکان دیگری به مخاطب ارائه شود. حضور افرادی غیر متخصص در عرصه‌های مختلف تئاتر، تبدیل به یک نوع بیماری فراگیر شده است؛ ما در تئاتر روشنفکری هم با این مشکل مواجه‌ایم؛ عده‌ای که شناختی از تئاتر روشنفکری ندارند، مدعی هستند که آثارشان تئاتر روشنفکری است.
چرا این اتفاق می‌افتد؟ ما حتی شاهد نمایش‌های مذهبی بودیم که به لحاظ محتوایی با مشکل روبه‌رو هستند؟
وقتی با تئاتر، تجارت خانه راه بیاندازیم، تئاتر مفهوم خودش را از دست می‌دهد و تبدیل به وسیله‌ای برای کسب درآمد افراد سودجو در قالب تئاتر دینی و یا آزادی‌خواه و روشنفکر می‌شود. زمانیکه نمایش‌ها مورد حمایت مالی قرار نمی‌گیرند، برخی از کارگردان‌ها به این فکر می‌افتند که به سمت و سویی بروند تا بتوانند مخاطب را جذب کنند و متاسفانه نمایش‌ها را مبتذل و سخیف می‌کنند وقتی این ابتذال به نمایش‌هایی کشانده شود که با موضوعیت یک امام معصوم روی صحنه می‌رود آن موقع است که یک فاجعه بزرگ رخ می‌دهد.
این افراد به‌طور مستمر آثارشان را به صحنه می‌آورند؛ دلیل این حضور دائمی چیست؟
تعداد ثابتی از آدم‌ها یا بهتر است بگویم یک مافیا در تئاتر وجود دارد که ارتباطی با حکومت و دولت هم ندارند، در هر دولتی با یک برنامه‌ای منظم در تئاتر هستند. این دسته از افراد به ظاهر مذهبی در محفل‌های شرکت می‌کنند که در هیچ کجای دنیا یک چهره تئاتری در آن حضور نخواهد داشت و متاسفانه بخشی از تئاتر ما به دست این عده افتاده است که در نهایت بی‌سوادی مشغول تدریس در دانشگاه‌ها و اجرای تئاتراند و به درک، شعور و فرهنگ کهن این کشور توهین می‌کنند. از وقتی اقتصاد تمامی معنا و مفهوم تئاتر ما را در بر گرفت باید از همان موقع انتظار کشیده شدن تئاتر به این سطح را هم داشتیم. در این میان تنها دلسوزان تئاتر هستند که خود را وارد این بازی ها نمی کنند و در واقع می توان آنها را به دلیل نفروختن شرافت و انسانیت یک فرد دینی محسوب کرد.
عده‌ای از هنرمندان دلیل کار نکردن خود را در حوزه تئاتر مذهبی و دفاع مقدس و یا دینی، سخت‌گیری در ممیزی می‌دانند. نظرتان در این باره چیست؟
بعضی از افراد متنی را می‌نویسند و در آن چند شعار هم می‌گذارند که بخواهند ادعای اپوزیسیون کنند و در نهایت اگر جلوی کارشان گرفته شد، بگویند نمی‌گذارند ما کار کنیم در صورتیکه هنرمند باید در هر شرایطی بتواند حرف خود را به مخاطب منتقل کند و راهی مناسب برای انتقال حرف‌های خود پیدا کند. مشکل تئاتر ما سیاسی نیست بلکه ادراک افرادی است که متن‌های نمایشنامه‌ها را می‌خوانند و با ذهنیتی که نسبت به تئاتر دارند که تئاتر همیشه مخالف دولت است، نمایشنامه‌ها را ممیزی بی‌رحمانه‌ای می‌کنند. بسیاری از حرف‌هایی که در سینما زده می‌شود در تئاتر نمی‌توان به آن اشاره کرد در صورتیکه تئاتر ارائه دهنده یک اندیشه است که هم می‌تواند هم راستای یک دولت پیش برود و هم ضد دولت باشد.
شما دبیر بخش همایش در دهمین جشنواره تئاتر رضوی هستید. کمی درباره چگونگی برگزاری این همایش توضیح دهید؟
همایش گفتمان تئاتر دینی به مناسبت دهمین جشنواره تئاتر رضوی به مدت دو روز در بجنورد برگزار می‌شود. این همایش نقص‌های موجود در تئاتر دینی را آسیب شناسی می‌کند و بخش اصلی آن به تبیین مفهوم تئاتر دینی اختصاص دارد. قرار نیست در این همایش مفاهیم گسترده تئاتر مذهبی را بررسی کنیم. ما در این همایش می‌گوییم تئاتر دینی چیست و چه خصایصی دارد و اثری که به صحنه می‌رود باید در وهله اول تئاتر باشد و در مرحله بعد دینی شود.
جشنواره تئاتر رضوی با موضوع خاص برگزار می‌شود. شما موافق برگزاری جشنواره‌هایی با موضوع خاص هستید؟
جشنواره‌ای که با موضوعیت خاص برگزار شود در تمامی دنیا مرسوم است و هنرمندانی که در زمینه موضوع اعلام شده فعالیت دارند می‌توانند آثاری را به جشنواره ارائه دهند. بنابراین جشنواره تئاتر رضوی هم جشنواره‌ای است که با موضوعی خاص برگزار می‌شود. تنها جایی برگزاری این جشنواره می‌تواند مورد نقد قرار بگیرد که هنرمندان را محدود به نمایش‌هایی کند که تنها به شخصیت امام رضا (ع) بپردازند. اما این جشنواره موضوعاتی مانند سیره و اندیشه‌های این امام و ابعاد علمی و اجتماعی ایشان را در خود گنجانده است و همین، موضوعات نمایشنامه را گسترده می‌کند.
ما جشنواره‌های بسیاری در حوزه تئاتر داریم که به محض انتشار فراخوان آثار زیادی به دبیرخانه ارسال می‌شود. اما به‌طور کلی می‌توان گفت کمیت آثار خیلی چشم‌گیر‌تر از کیفیت آنها است. به نظر شما چرا با وجود این همه نویسنده باز هم ما در نمایشنامه ضعف داریم؟
بسیاری از هنرمندان ما تفکر واحدی ندارند که از آن پیروی کنند، بنابراین زمانی که فراخوان یک جشنواره می‌آید متن‌های بسیاری به دبیرخانه ارسال می‌شود. زیرا وقتی تفکری خاص وجود نداشته باشد نویسنده در تمامی زمینه‌ها نمایشنامه می‌نویسد و در نهایت، این روند، کیفیت آثار را پایین می‌آورد.
شما سمینارهای زیادی در زمینه تئاتر برگزار کردید. این روند بعد از جشنواره رضوی هم ادامه‌دار خواهد بود؟
طبق مذاکراتی که با مجموعه تئاتر شهر انجام دادیم اگر با مشکل غیر قابل پیش‌بینی روبه‌رو نشویم سمینارهایی را در این مجموعه برگزار خواهیم کرد. همچنین همایش گفتمان تئاتر دینی به صورت مکتوب در خواهد آمد. میزگردها و سخنرانی‌ها که به صورت مقاله ارائه شده، ضبط و پیاده می‌شوند و تمامی آنها در قالب یک کتاب منتشر خواهد شد.
اگر همایشی مثل تئاتر دینی با حضور میهمانان خارجی برگزار شود کیفیت و تاثیرش بیش‌تر نیست؟ می‌توان آن را بین‌المللی کرد؟
در پایان این همایش نقاط ضعف و قوت را به دبیر جشنواره ارائه می‌دهم. دیگر خودشان باید ضعف‌های این همایش را برطرف کنند. من نقشی در تغییرات همایش و بین‌المللی کردن آن ندارم. این دبیر جشنواره است که تصمیم می‌گیرد. من معمولا در آخرین لحظات انتخاب می‌شوم و نمی‌توانم در کم‌و‌کیف همایش صحبت کنم، اما اگر قرار باشد همایش تئاتر دینی در دوره‌های بعدی، بین‌المللی برگزار شود همکاری خواهم کرد.
در همایش گفتمان تئاتر دینی که یکم و دوم مرداد برگزار خواهد شد، استادان و صاحب‌نظرانی همچون محمود عزیزی، قطب‌الدین صادقی، مهدی حامد سقائیان، مهرداد رایانی مخصوص، مهدی نصیری، محمد ابراهیمیان، حسین مسافرآستانه، حسین پارسایی، علی ریاحی نبی و رضا کمال علوی حضور خواهند داشت.
