اولین عکسهای تخصصی و علمی خراسان

وجود آرامگاه های متعدد، خاصه آرامگاه امام هشتم (ع) در طول تاریخ، حضور سیاحان بی شماری را در خراسان موجب شده است که از اوایل 1270قمری به بعد جهانگردان خارجی عکسهای آغازین خراسان را ثبت کردند.

به گزارش MrArt، محمد محمد زاده تیتکانلو محقق تاریخ عکاسی  در خصوص اولین عکسهای تخصصی خراسان گفت: سیاحان، محققین و دانشمندان بسیاری از اقصی نقاط جهان به این دیار سفر کرده اند؛ شماری جهت تهیة عکسهای مستند، مطالعات باستانشناسانه، مطالعات سیاسی اجتماعی جغرافیایی، علمی و یا در ماموریت های نظامی سیاسی در خراسان حضور داشته اند.

نویسنده کتاب “تاریخ عکاسی خراسان” در پاسخ به این سوال که نخستین پروژه های عکسبرداری علمی و تخصصی دیرسال در این دیار کهن بوسیلة چه کسانی ثبت شده است؟ اشاره کرد: نخست دوربین عکاسی در خدمت نقشه برداری از مرزهای خراسان بود. پس از ابداع عکاسی، نقشه برداران از این پدیده برای ثبت دقیق نشانه های جغرافیایی از مناطق مختلف و تعیین سرحدات استفاده کردند و در کنار دیگر آلات نقشه برداری، یک دوربین عکاسی از اسباب الصاقی گشت.

وی ادامه داد: نخست «نیکلای خانیکف N. De. Khanikoff»، خاورشناس، زبانشناس، جغرافیدان و نمایندة سابق سرکنسولگری روسیه در تبریز، از عکسبرداری جهت تهیة نقشة جغرافیایی استفاده کرد. این محقق برجستة علمی در سال ۱۲۷۴ق از جانب دولت روس، مأمور بررسی های جغرافیایی و نقشه برداری مناطقی از ایران گردید و بواسطة شرکت جغرافیایی «سن پطرزبورگ»، با گروهی نقشه بردار از مسیر تفلیس به ایران آمد و به مناسبت تهیة نقشه جغرافیایی، از خراسان و اهدافش با شیوة کالوتایپ عکسبرداری کرد.
در سال ۱۳۰۸ق نیز ناصرالدین شاه طی فرمانی کتبی «عبدلله قاجار» را مأمور عکسبرداری از سرحدات خراسان نمود. این فرمان در صفحة اول آلبوم شمارة ۲۴۰ که در کاخ موزة گلستان نگهداری می شود جای گرفته است.

این محقق تاریخ عکاسی در دایرة شمول عکسبرداری از مرزهای خراسان افزود: می توان از «چارلز ادوارد ییت Sir Charls Edward Yate» نیز نام برد؛ وی کلنل انگلیسی، معاون کنسولگری مشهد در ۱۸۹۳م، که بین سالهای ۱۸۹۶ الی ۱۸۹۷م برای چند ماهی نیز سرکنسول بریتانیا در مشهد بود، بین سالهای ۱۸۹۳ الی ۱۸۹۴م از خراسان با موضوعات ابنیه و آثار باستانی، مناظر طبیعی و سیاسی، رجال ایرانی و خارجی، محرم در مشهد و از شهرهای دیگر منطقه و همچنین سرحدات خراسان عکسبرداری نموده است همچنین وی تلاشهایی جهت تعیین حد و مرز سرحدات افغانستان و روسیه در خاک ایران نمود و در عکسبرداری از مختصات مرزها، از سروان «دوک» انگلیسی که بعنوان عکاس در خدمت کلنل بود، استفاده کرد.

عکسبرداری تخصصی از جاده های خراسان
محمد محمد زاده درباره سفرهای تحقیقاتی سیاحان و عکسبرداری از جاده های خراسان بیان کرد: «چارلز ماروین Charles Marvin» انگلیسی در سفر تحقیقاتی خود، حدود سال ۱۸۸۳م به ایران سفر کرد و اوقات بسیاری از حضورش را در خراسان گذراند. وی دربارة مردم خراسان، موقعیت استراتژیکی سرخس، تراکمه در مشهد، کلات نادری، جاده ها، راه سازی و بسیاری از موضوعات دیگر تحقیق و عکسبرداری کرد که شاخص ترین آنها، تصاویر جاده ها و راه سازی می باشد.

عکسهای تخصصی زمین شناسی خراسان
وی در پاسخ به این پرسش که اولین عکس های تخصصی زمین شناسی در خراسان توسط چه کسانی ثبت شده است؟ اظهار داشت: یک تیم سه نفرة آمریکایی به فرماندهی «رافائل پامپلی  Raphael Pumpelly»، در مأموریتی علمی و تحقیقی، سال ۱۹۰۳م به ترکستان و شرق ایران سفر کردند و تحقیقتشان درباره زمین شناسی و فیزئوگرافیک منطقه در ترکستان مرکزی و آبگیر شرق ایران و سیستان بود. این تیم سه نفره کاوشگران، مجموعه عکسهایی علمی تخصصی و باستانی از منطقه ترکستان، مرو، خراسان قدیم، زاهدان، بلوچستان و قوچان قدیم تهیه کردند. سیاحان کاوشگر، از عشق آباد از طریق کوههای خراسان بهمراهی محافظان روسی به ایران وارد شدند. مطالعات گروه در خراسان، مطالعاتی از طبیعت خراسان، آبگیر مشهد، کوههای خراسان، سلسله جبال بینالود و آبگیرهای همجوار آن، زمینهای مسطح بین مشهد و بیرجند بود. عکسهایی که کاوشگران در خراسان برداشتند، در رابطه با مطالعات طبیعت منطقه، زمین شناسی و باستانشناسی بود. و در بین مجموعه تصاویر علمی آنان، عکسهای پانورامیک از آبگیرهای شرق ایران وجود دارد که از نظر فنی و تاریخی بسیار جالب توجه است.

عکسبرداری تخصصی معماری و صنعتی خراسان
استاد محمدزاده در خصوص عکسبرداری تخصصی معماری خراسان گفت: عکاسان بسیاری از معماری خراسان عکسبرداری کرده اند اما کمتر تعدادی از آنان بصورت تخصصی به معماری خراسان پرداخته اند. از میان آنان می توان از «لیزا بت ولو Lisa Beth Volow»، «آکسل فون گرائف Axel Von Graefe»، و «رابرت بایرون Robert Byron»  نام برد که به صورت بسیار جدی و علمی به ابنیه های باستانی پرداخته اند و عکسهای شگفت انگیز حرم مطهر رضوی که توسط عبداله قاجار و جیانوزی ثبت شده اند را می توان از استثناعات برشمرد.
این پژوهشگر تاریخ عکاسی، در خصوص اولین عکسبرداریهای صنعتی از فرش، پارچه و منسوجات خراسان به خبرنگار نخست، توضیح داد: «آلبرتوس پائولوس هرمانوس هوتز A. P. H. Hotz»، بازرگان هلندی که سالها  عمرش را در ایران و خاور میانه سپری نموده بود، شرکت بزرگی در تهران داشت که بر روی تجارت فرش ، پارچه و انواع منسوجات کار می کرد. وی، جهت معرفی اجناس تجارتخانه، به صورت جدی و علمی از البسه، فرش، صنایع بافتی و منسوجات اقوام مختلف ایرانی، آلبوم عکس تهیه  می نمود. هوتز، در سال ۱۸۹۱م از فرشها و منسوجات بافته شدة شهر مشهد نیز عکسهای تخصصی برداشت که در لندن به روش «پلاتینیوم Platinum» (پلاتینوتیپ)، توسط شرکت «جان تامسون J. Thomson» به همراه عکسهای دیگری از هوتز، چاپ و تکثیر گردید؛ این عکسها اغلب به ابعاد ۲۰×۱۵ سانتیمتر، در آلبوم شمارة ۷ مجموعة عکسهای هوتز در کتابخانة «لیدن»  دانشگاه لندن نگهداری می شود.